معافیت ۶ ماهه چابهار؛ پیروزی دیپلماتیک هند یا مانور راهبردی واشنگتن؟
بنابر اعلام پایگاه روزنامه انگلیسی‌زبان هندی، تمدید چابهار باید به‌عنوان ژستی دیپلماتیک دیده شود: واشنگتن آماده انعطاف سیاست برای منافع استراتژیک هند است، وقتی منافع اقتصادی و ژئوپلیتیک بزرگتری در میان باشد.
ایالات متحده معافیت ۶ ماهه تحریم‌ها برای عملیات هند در بندر چابهار ایران را تمدید کرد.
به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از اکونومیک‌تایمز، این اقدام، که در ظاهر رویه‌ای است، در باطن نشانه‌ای از اولویت‌های واشنگتن در مذاکرات تجاری با هند به شمار می‌رود.
این تمدید از برنامه‌های اتصال منطقه‌ای هند، به‌ویژه دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی، حمایت می‌کند و نشان‌دهنده تمایل واشنگتن به پذیرش منافع ژئوپلیتیک دهلی‌نو است.
وزارت امور خارجه هند روز پنجشنبه اعلام کرد ایالات متحده معافیت ۶ ماهه تحریم‌ها برای ادامه فعالیت هند در بندر چابهار ایران (واقع در خلیج عمان) را تمدید کرده است. این تصمیم برای دهلی‌نو آرامش‌بخش است، زیرا از برنامه‌های تجارت و اتصال منطقه‌ای هند حمایت می‌کند.
زمان‌بندی معنادار: این تمدید درست در حالی رخ داد که هند و آمریکا وارد مراحل نهایی مذاکرات برای توافق تجاری بلندمدت شدند؛ توافقی که می‌تواند چشم‌انداز تعرفه‌ای میان ۲ دمکراسی بزرگ جهان را دگرگون کند.
سیگنال دیپلماتیک آرام اما پرمعنا: معافیت قبلی اوایل هفته جاری منقضی شده بود، اما منابع اقتصادی تایمز فاش کردند هند توانست واشنگتن را متقاعد کند که بندر چابهار نقشی حیاتی در برنامه اتصال منطقه‌ای هند دارد، به‌ویژه به‌عنوان دروازه‌ای به افغانستان و آسیای مرکزی. این بندر نه‌تنها لجستیکی، بلکه نماد استقلال استراتژیک هند است؛ راهی برای دسترسی به همسایگان محصور در خشکی و بازارهای آسیای مرکزی بدون عبور از پاکستان.
تمدید معافیت، در عمل، به‌رسمیت‌شناختن محاسبات ژئوپلیتیک هند از سوی آمریکاست. این تصمیم نه‌تنها تداوم یک پروژه زیرساختی کلیدی را تضمین می‌کند، بلکه پیامی دیپلماتیک ظریف دارد: واشنگتن آماده امتیازدهی برای حفظ شتاب در روابط گسترده‌تر با دهلی‌نو است. زمان‌بندی این ژست حسن نیت، همزمان با مذاکرات تعرفه‌ای، قابل چشم‌پوشی نیست.
دروازه طلایی هند
بندر چابهار، واقع در دهانه خلیج عمان، از دهه ۱۹۷۰ «دروازه طلایی» به آسیای مرکزی نامیده شده است. اهمیت استراتژیک آن در جنگ ایران-عراق برای تهران آشکار شد.
برای هند، پیگیری این بندر دهه‌هاست ادامه دارد. در سفر آتال بیهاری واجپایی (نخست‌وزیر وقت) به ایران در سال ۲۰۰۱.۲ توافق کلیدی برای توسعه آن امضا شد. اما با نامگذاری ایران به‌عنوان بخشی از «محور شرارت» توسط جورج بوش در ۲۰۰۲، پروژه متوقف شد.
دهلی‌نو تحت رهبری نارندرا مودی در سال ۲۰۱۴ پروژه را احیا کرد. در مه ۲۰۲۴، هند و ایران قرارداد ۱۰ساله‌ای امضا کردند که شرکت دولتی «ایندیان پورتس گلوبال» (IPGL) را مسئول تجهیز و بهره‌برداری از بندر کرد.
چابهار برای هند بیش از دسترسی تجاری است؛ پایگاهی ژئوپلیتیک در برابر بندر گوادر پاکستان و ابتکار کمربند و جاده چین.
گامی کوچک، پیامی بزرگ
معافیت قبلی قرار بود ۲۸ اکتبر منقضی شود (پس از تمدید از ۲۹ سپتامبر). تمدید جدید پس از آن صورت گرفت که هند استدلال کرد هرگونه اختلال در بندر، پروژه‌های اتصال منطقه‌ای و تجارت با افغانستان را مختل می‌کند.
اهمیت چابهار فراتر از کمک‌های بشردوستانه است. این بندر گره کلیدی در کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) است که هند را از طریق ایران به آسیای مرکزی، روسیه و حتی اروپا متصل می‌کند.
برنامه‌هایی برای ادغام عمیق‌تر آن با شبکه‌های حمل‌ونقل آسیای مرکزی در جریان است.
ازبکستان، شریک کلیدی آسیای مرکزی، با سیاست چندقطبی خود به دنبال کاهش وابستگی به ابتکار کمربند و جاده چین است و چابهار را مسیر جایگزین حیاتی می‌بیند. روسیه نیز علاقه تازه‌ای به چابهار به‌عنوان مسیر تجاری به هند از طریق قزاقستان و ازبکستان نشان داده است. ظهور این بندر به‌عنوان هاب ترانزیتی اوراسیا، وزنی استراتژیک به آن بخشیده که حتی واشنگتن، علیرغم تحریم‌های گسترده علیه اقتصاد ایران، نمی‌تواند نادیده بگیرد.
این معافیت جدید، فرصتی حیاتی برای هند فراهم می‌کند. چابهار بیش از یک پروژه زیرساختی است؛ سپری ژئوپلیتیک در برابر گسترش نفوذ چین از طریق گوادر. از دست دادن آن نه‌تنها مسیرهای تجاری هند را تضعیف می‌کند، بلکه میدان را برای پکن در دریای عرب و آسیای مرکزی باز می‌گذارد.
پیشنهاد تجاری ترامپ
ترامپ در ضیافت ناهار سران آپک (مجمع همکاری‌های اقتصادی آسیا–پاسیفیک) در گوانگجو کره جنوبی گفت: «به‌زودی توافق تجاری با هند خواهم داشت» و افزود: «احترام زیادی برای نخست‌وزیر مودی قائلم.»
این سخنان امیدی برای صادرکنندگان هندی تحت فشار تعرفه‌های سنگین آمریکا بود. تعرفه‌ها به صنایعی مانند نساجی، جواهرات، چرم و کالاهای مهندسی آسیب زده است. گزارش‌ها حاکیست واشنگتن ممکن است تعرفه‌ها را در ازای امتیازات کشاورزی به ۱۶-۱۵ درصد کاهش دهد.
چنین اقدامی می‌تواند تنش‌های تجاری را کاهش دهد و مسیرهای جدیدی برای کالاهای هندی در بازار آمریکا باز کند. هند، که در تلاش برای تقویت پایه تولیدی و جذب سرمایه جهانی است، رژیم تجاری دوستانه‌تر با آمریکا می‌تواند برایش صنایع دارویی، فناوری اطلاعات، پوشاک و کالاهای مصرفی را جان تازه‌ای ببخشد و جایگاه دهلی‌نو به‌عنوان شریک اقتصادی قابل اعتماد در آسیا را تقویت کند.
میز مذاکره
مذاکرات تجاری بیشتر به اهرم فشار شبیه است. هند تولید اتانول با ذرت را افزایش داده، اما قوانین سختگیرانه‌ای دارد: اتانول از غلات وارداتی یا محصولات تراریخته ممنوع. این برای آمریکا که تقریبا تمام ذرتش تراریخته است، مشکل‌ساز است. واشنگتن پیشنهاد می‌دهد: ذرت ما را بخرید، اما فقط برای مخلوط اتانول، نه زنجیره غذایی.
پشت این پیشنهاد، انبارهای پر از ذرت و سویای آمریکایی است که پس از جنگ تعرفه‌ای با چین بی‌مشتری مانده‌اند. واشنگتن هند را با تقاضای روبه‌رشد انرژی و جمعیت عظیم دام، بازار بالقوه‌ای می‌بیند.
اما هند محتاط است. ورود غلات ارزان آمریکایی به میلیون‌ها کشاورز کوچک که با حاشیه سود پایین دست‌وپنجه نرم می‌کنند، ضربه می‌زند. تولیدکنندگان داخلی هشدار داده‌اند واردات سویا و ذرت بازار را اشباع و قیمت‌ها را پایین می‌آورد. تولیدکنندگان اتانول نیز می‌گویند ظرفیت تولید بیش از تقاضا است.
سیاست هم دخیل است: ایالت بیهار، یکی از بزرگترین تولیدکنندگان ذرت هند، به‌زودی انتخابات دارد. ورود ذرت آمریکایی پیش از انتخابات می‌تواند خشم عمومی برانگیزد.
با این حال، مذاکره‌کنندگان بازی بلندمدت دارند. شاید معافیت محدود برای مقادیر کم ذرت یا سویا برای اتانول، پیروزی برای هر ۲ طرف باشد.
وزیر خارجه جایشانکار تاکید کرد هند در اصول اساسی کوتاه نمی‌آید: «هر اتفاقی بیفتد، هند و آمریکا باید به تفاهم تجاری برسند، اما تفاهمی که خطوط قرمز ما را رعایت کند.» این خطوط در کشاورزی و لبنیات است؛ بخش‌هایی مرتبط با معیشت و سنت‌های فرهنگی-مذهبی. مودی بارها گفته کشاورزان «به هر قیمتی» حمایت می‌شوند.
هند همچنین خواستار بندهایی برای جلوگیری از تعرفه‌های جدید پس از توافق یا جبران خسارت است؛ تقاضایی منطقی با توجه به سابقه ترامپ در استفاده از تعرفه حتی علیه متحدان.
بازی بزرگ‌تر
تمدید چابهار باید به‌عنوان ژستی دیپلماتیک دیده شود: واشنگتن آماده انعطاف سیاست برای منافع استراتژیک هند است، وقتی منافع اقتصادی و ژئوپلیتیک بزرگتری در میان باشد.
برای هند، این تداوم برای اهداف بلندمدت منطقه‌ای حیاتی است. چابهار تنها پروژه بزرگ هندی در خاک ایران است و پلی اقتصادی و نمادین به آسیای مرکزی.
عملیات بدون نقض تحریم‌ها، تعادل هند میان تهران و واشنگتن را حفظ می‌کند و در کوتاه‌مدت برای گسترش بندر، ادغام با کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال جنوب (INSTC) و تقویت پیوندها با افغانستان، ازبکستان و روسیه به هند زمان می‌دهد. در بلندمدت، جایگاه هند به‌عنوان بازیگر کلیدی در اتصال اوراسیا را تثبیت می‌کند؛ جایگاهی که نه واشنگتن و نه پکن نمی‌توانند نادیده بگیرند.
این معافیت نشان می‌دهد آمریکا پیش از اعلام توافق تجاری، لبه سیاست‌های تیز خود را در قبال هند نرم می‌کند. چابهار تصمیمی منفرد نیست؛ بخشی از بازنگری سیاست آمریکا که هند را نه شریک معاملاتی، بلکه ستون استراتژیک در نظم جهانی روبه‌تجزیه می‌بیند.
