بارش شهابی جباری: راهنمای کامل و دقیق برای مشاهده در ایران (۳۰ مهر ۱۴۰۴)
در شب ۳۰ مهر ۱۴۰۴، آسمان ایران میزبان بارش شهابی جباری خواهد بود؛ پدیده‌ای خیره‌کننده که شهاب‌های درخشان دنباله‌دار هالی را به نمایش می‌گذارد. آماده‌اید برای یک شب پرستاره؟
فرارو- بارش شهابی جباری یکی از پدیده‌های نجومی جذاب و منظم سالانه است که هر ساله در ماه اکتبر (مهر-آبان) رخ می‌دهد. این بارش شهابی به دلیل سرعت بالا و درخشندگی شهاب‌هایش شناخته شده و فرصتی عالی برای علاقه‌مندان به آسمان شب فراهم می‌کند.
به گزارش فرارو، در ۱۴۰۴، اوج این بارش مصادف با ۳۰ مهر است که شرایط ایدئالی برای مشاهده در ایران دارد، زیرا با ماه نو همراه است و آسمان تاریک خواهد بود. در ادامه، به طور کامل و مستند به توضیح این پدیده، منشأ آن، زمان‌بندی دقیق و نکات مشاهده در ایران می‌پردازیم.
بارش شهابی جباری چیست؟
بارش شهابی جباری (Orionids) یکی از دو بارش شهابی اصلی مرتبط با دنباله‌دار هالی (۱P/Halley) است. این بارش زمانی رخ می‌دهد که زمین از میان جریان غبار و ذرات یخی باقی‌مانده از دنباله‌دار هالی عبور می‌کند. این ذرات با ورود به جو زمین با سرعت بالا می‌سوزند و خطوط نوری درخشانی به نام شهاب ایجاد می‌کنند. نام "جباری" از صورت فلکی جبار (Orion) گرفته شده، زیرا نقطه تابشی (radiant) شهاب‌ها در نزدیکی ستاره قرمز رنگ بتلجوز (Betelgeuse) در این صورت فلکی قرار دارد. با این حال، شهاب‌ها می‌توانند در هر نقطه‌ای از آسمان ظاهر شوند و نه فقط نزدیک به جبار.
دنباله‌دار هالی هر ۷۵-۷۶ سال یک بار به دور خورشید می‌چرخد و آخرین بار در سال ۱۹۸۶ از منظومه شمسی داخلی عبور کرد. دفعه بعدی در سال ۲۰۶۱ قابل مشاهده خواهد بود. بارش جباری دومین بارش ناشی از این دنباله‌دار است؛ بارش اول، اتا آکوآریدز (Eta Aquariids) در ماه می (اردیبهشت) رخ می‌دهد.
شهاب‌های جباری به دلیل سرعت بالای‌شان (حدود ۶۶ کیلومتر بر ثانیه یا ۴۱ مایل بر ثانیه) برجسته هستند، که آنها را به یکی از سریع‌ترین بارش‌های شهابی تبدیل می‌کند. این سرعت باعث می‌شود گاهی دنباله‌های درخشان (persistent trains) ایجاد کنند که چند ثانیه تا دقیقه باقی می‌مانند، و حتی گلوله‌های آتشین (fireballs) تولید کنند. بیشتر شهاب‌ها سفید رنگ هستند و رنگ‌های متنوعی ندارند.
زمان‌بندی و جزئیات بارش شهابی جباری در 1404
بارش شهابی جباری هر سال از حدود ۲ اکتبر تا ۷ نوامبر (۱۰ مهر تا ۱۶ آبان) فعال است. اوج فعالیت در سال ۲۰۲۵ در ۲۱ اکتبر (۳۰ مهر) رخ می‌دهد، با پیش‌بینی اوج در ساعت ۰۰:۰۰ UTC (ساعت هماهنگ جهانی). به وقت ایران (IRST = UTC +3:30)، این معادل ۳:۳۰ بامداد ۳۰ مهر است. اما بهترین زمان مشاهده از نیمه‌شب تا سحر است، زمانی که نقطه تابشی در آسمان بالاتر قرار دارد.
در شرایط ایدئال (آسمان تاریک و بدون ماه)، می‌توانید ۱۰ تا ۲۰ شهاب در ساعت ببینید. در سال‌های استثنایی مانند ۲۰۰۶-۲۰۰۹، نرخ به ۵۰-۷۵ شهاب در ساعت رسیده، اما برای ۲۰۲۵ چنین افزایشی پیش‌بینی نمی‌شود. خوشبختانه، اوج بارش با ماه نو (new moon) در ۲۱ اکتبر مصادف است، که آسمان را کاملاً تاریک می‌کند و شرایط عالی برای مشاهده فراهم می‌آورد.
در ایران، بارش از هر نقطه‌ای قابل مشاهده است، زیرا در نیمکره شمالی قرار داریم و صورت فلکی جبار در آسمان جنوبی شرقی طلوع می‌کند. اوج فعالیت ممکن است در بعدازظهر ۳۰ مهر (حدود ۱۶:۰۰ IRST) باشد، اما مشاهده واقعی بعد از غروب آفتاب و طلوع رادیانت (پس از ساعت ۲۲:۰۰) ممکن است. همزمان، بارش شهابی جنوبی توریدز (Southern Taurids) نیز فعال است، که ممکن است شهاب‌های بیشتری اضافه کند.
چگونگی مشاهده بارش شهابی جباری در ایران
برای مشاهده بارش شهابی جباری در ۳۰ مهر، به نکات زیر توجه کنید:
-
زمان مناسب: از نیمه‌شب تا سحر (حدود ۰۰:۰۰ تا ۰۵:۰۰ بامداد). رادیانت پس از ساعت ۲۲:۰۰ طلوع می‌کند و هر چه بالاتر برود، شهاب‌های بیشتری قابل مشاهده است.
-
مکان ایدئال: جایی دور از آلودگی نوری شهرها، مانند کویرها، کوهستان‌ها یا پارک‌های تاریک. در ایران، مکان‌هایی مانند کویر مرنجاب، دشت لار یا مناطق روستایی مناسب هستند. آسمان باید صاف باشد.
-
ابزار لازم: هیچ ابزاری نیاز نیست؛ فقط با چشم غیرمسلح نگاه کنید. تلسکوپ یا دوربین دوچشمی میدان دید را محدود می‌کند. دراز بکشید و به کل آسمان نگاه کنید، نه فقط به رادیانت.
-
نکات ایمنی و راحتی: لباس گرم بپوشید (شب‌های پاییزی سرد است)، صندلی یا کیسه خواب ببرید، و حداقل ۲۰-۳۰ دقیقه صبر کنید تا چشمان‌تان به تاریکی عادت کند. از گوشی موبایل اجتناب کنید تا دید شب‌تان حفظ شود.
اگر هوا ابری بود، شب‌های قبل یا بعد (۲۹ مهر تا ۱ آبان) نیز شانس خوبی دارید.
این بارش نه تنها زیبا است، بلکه فرصتی برای کمک به علم فراهم می‌کند؛ می‌توانید گزارش شهاب‌های دیده‌شده را به انجمن‌های نجومی مانند American Meteor Society ارسال کنید. اگر علاقه‌مند هستید، اپلیکیشن‌هایی مانند Sky Tonight می‌توانند موقعیت رادیانت را نشان دهند.
