معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست هشدار داد
فرجام دریاچه ارومیه در انتظار خلیج گرگان و میانکاله
معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: به دلیل پسروی آب دریای خزر، اگر تا چهار سال آینده اقدام مؤثری برای انتقال آب از دریای خزر انجام نشود، خلیج گرگان و تالاب میانکاله از دست خواهند رفت و بین ۴۶ تا ۵۲ هزار هکتار از این عرصه ممکن است به کانون گرد و غبار تبدیل شود.
نورالدین آهی، مشاور رئیس‌جمهور در امور احزاب و تشکل‌ها با هشدار نسبت به وضعیت زیست‌محیطی خلیج گرگان، از رسانه‌ها خواست تا با پیگیری روزانه از استاندار و وزرا، مانع تکرار فاجعه‌ای مشابه دریاچه ارومیه شوند.
به گزارش ایران، خشک شدن خلیج گرگان در سال‌های گذشته به دلایل اقلیمی و انسانی، باعث شد تا دولت سیزدهم به سمت لایروبی «آشوراده» برود؛ راهکاری که مخالفان بسیاری داشت. اما «احمد لاهیجان‌زاده»، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: «آن لایروبی که یک راهکار اضطراری و مسکن موقتی بود، یک فرصت چهارساله در اختیار ما قرار داد.»
او هشدار می‌دهد: «به دلیل پسروی آب دریای خزر، اگر تا چهار سال آینده اقدام مؤثری برای انتقال آب از دریای خزر انجام نشود، خلیج گرگان و تالاب میانکاله از دست خواهند رفت و بین ۴۶ تا ۵۲ هزار هکتار از این عرصه ممکن است به کانون گرد و غبار تبدیل شود.»
لاهیجان‌زاده در توضیح جزئیات این عملیات لایروبی می‌گوید: «این پروژه بر اساس مطالعاتی که توسط چند دانشگاه انجام شده بود، در دولت قبل تصویب و از سال ۱۴۰۱ آغاز شد و در سال ۱۴۰۲ به اتمام رسید. نتیجه این مطالعه نشان می‌داد که اگر لایروبی انجام نمی‌شد، تا پایان سال ۱۴۰۲ بخش اعظم خلیج گرگان خشک می‌شد.»
او می‌گوید: «این اقدام باعث شد اتصال خلیج گرگان به دریا مجدداً برقرار شود و حجم قابل‌قبولی از آب وارد خلیج گرگان شود. در نتیجه، شوری آب کنترل و شرایط به نسبت نرمال شد.»
یک راهکار موقت
معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست تأکید می‌کند که این کار تنها یک راهکار موقت بوده است: «این عملیات می‌تواند برای مدتی حدود سه تا چهار سال، ورود آب دریای خزر را مدیریت کند و به ما فرصت دهد تا راهکار اساسی را اجرایی کنیم. بنابراین، از همان زمان، مطالعه برای پروژه اصلی یعنی «انتقال آب از طریق پمپاژ به خلیج گرگان و تالاب میانکاله» آغاز شده است. »
راهکارهای در دست اجرا
لاهیجان‌زاده به سه مطالعه در دست اقدام برای انتقال آب اشاره می‌کند و از پمپاژ آب از دو نقطه خبر می‌دهد که یکی در شرق تالاب در استان گلستان و دیگری در استان مازندران انجام می‌گیرد.
او بررسی امکان استفاده از آب خنک‌کننده نیروگاه شهید سلیمی برای انتقال به محدوده تالاب میانکاله در مازندران و انتقال آب تصفیه‌شده شهر ساری را از دیگر راهکارهای نجات میانکاله و خلیج گرگان می‌داند و می‌گوید: «این پروژه با همت استانداری و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مازندران در حال شکل‌گیری است تا پس از مصرف در نیروگاه شهید سلیمی، مازاد آن به تالاب منتقل شود.»
وی خاطرنشان می‌کند: «علاوه بر اینها، وزارت نیرو نیز در حال مطالعه برای لایروبی و اصلاح هندسی رودخانه‌های منتهی به تالاب میانکاله است تا حجم آب ورودی در زمان بارندگی‌ها افزایش یابد.»
زمان‌بر بودن پروژه‌های نجات
لاهیجان‌زاده با اشاره به زمان‌بر بودن این پروژه‌ها هشدار می‌دهد: «اجرای هر یک از این پروژه‌ها در صورت تأیید مطالعات، بین دو تا سه سال زمان نیاز دارد. در این فاصله، باید به هر شکل ممکن اتصال آشوراده به دریا را با لایروبی‌های مستمر حفظ کنیم.»
آیا زمین خشک‌شده تصرف می‌شود؟
«مزدک دربیکی»، عضو کمیسیون مناطق حفاظت‌شده اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) با هشدار نسبت به پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی می‌گوید: «خشک شدن یا کاهش سطح آب خلیج گرگان و مناطق ساحلی دریای خزر می‌تواند اثرات دومینووار و سنگینی داشته باشد. حتی در حال حاضر نیز تصرف اراضی که زمانی دریا بوده، آغاز شده و در صورت ادامه روند کاهش آب، پیامدهای جدی برای کشورهای حاشیه دریای خزر و خلیج گرگان خواهد داشت.»
لاهیجان‌زاده در پاسخ می‌گوید: «از قبل تصرفاتی وجود داشته است.» او از بازدید خلیج گرگان خبر می‌دهد و می‌گوید: «همکاران ما در ادارات حفاظت محیط‌زیست استان‌های گلستان و مازندران به طور کامل منطقه را رصد و با هرگونه تصرف برخورد می‌کنند. علاوه بر این، به زودی سامانه پایش ماهواره‌ای با دقت یک متر را برای کل تالاب‌ها و سواحل کشور راه‌اندازی خواهیم کرد که هرگونه تغییر و تصرف را به طور لحظه‌ای رصد می‌کند. پیش‌بینی می‌کنیم این سامانه تا ۴۵ روز آینده به بهره‌برداری کامل برسد و جهش چشمگیری در پایش اراضی تالابی ایجاد کند.»
خزر خیلی کوچک می‌شود
مزدک دربیکی با توجه به پسروی فعلی دریای خزر، احتمال ادامه روند کاهش سطح آب را می‌دهد و می‌گوید: «مطالعات بین‌المللی و ماهواره‌ای نیز نشان می‌دهند که دریای کاسپین (خزر) در برخی مناطق نسبت به گذشته کوچک‌تر شده است. بخشی از این موضوع ناشی از تغییرات اقلیمی و بخشی دیگر به کاهش آورد رودخانه‌ها و برداشت‌های انسانی مربوط می‌شود.»
وی درباره نقش رسوب‌گذاری و عوامل انسانی می‌گوید: «خلیج گرگان به صورت طبیعی رسوب‌گذاری داشته، اما فعالیت‌های انسانی در جنگل‌های هیرکانی از دهه ۸۰، رسوب‌گذاری را تشدید کرده است. این روند از ۲۰ سال پیش شناسایی شده و مربوط به حال حاضر نیست، اما اثرات آن هنوز در شکل‌گیری سواحل جدید و کاهش عمق آب مشاهده می‌شود.»
او اعتقاد دارد با توجه به پسروی دریای کاسپین، اگر آب دریا به خلیج تزریق شود، اثر آن محدود خواهد بود.
به گفته دربیکی، داده‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهند پسروی آب در کل سواحل شمالی ایران، از مازندران تا گیلان، به وضوح قابل مشاهده است و حتی در بالادست در ترکمنستان و روسیه نیز این روند ادامه دارد.
این کارشناس یادآوری می‌کند: «پسروی و پیشروی آب دریای خزر سابقه تاریخی دارد و در دوره‌های زمین‌شناسی مختلف نیز نوسانات زیادی مشاهده شده است. روند کنونی ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی است؛ تغییرات اقلیمی، برداشت بی‌رویه، کاهش آورد رودخانه‌ها و دخالت‌های انسانی همگی دست به دست هم داده‌اند.»
وی در پایان تأکید می‌کند: «برای پیشگیری از پیامدهای سنگین، نیازمند برنامه‌ریزی جامع و اقدامات مؤثر بین‌المللی و داخلی هستیم.»
اجلاس تهران
آن طور که «شینا انصاری»، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، گفته است، ایران به زودی میزبان هفتمین اجلاس کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط‌زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران (کاپ ۷) خواهد بود.
انصاری در دیدار با ماهیر علی‌اف، دبیر اجرایی موقت کنوانسیون تهران ضمن تأکید بر تقویت همکاری با کنوانسیون تهران، آمادگی ایران برای برگزاری این اجلاس را اعلام کرد.
در این اجلاس، مواضع کشورهای ساحلی دریای کاسپین پیرامون همکاری‌های موجود و برنامه‌های آینده در خصوص پیشبرد اهداف کنوانسیون تهران و همچنین کاهش آلودگی مواد مضر از آب‌های دریای کاسپین مورد بررسی قرار گرفت.
حال باید ماند و دید که اقدامات ملی ایران و منطقه‌ای کشورهای حوزه کاسپین، سرنوشت دو اکوسیستم مهم خلیج گرگان و تالاب میانکاله را به کدام سمت می‌برند.
