زمین‌لرزه زواره روی موج شایعه
درباره زلزله اخیر زواره بازار شایعات داغ شده و برخی آن را ناشی از آزمایش بمب اتم در کویر مرکزی ایران یا همین کویر دق سرخ اعلام کردند! مردم جای کارشناسان ژئوفیزیک را می‌گیرند. این در حالی است که کارشناسان ژئوفیزیک بین آزمایش‌های اتمی و زلزله تفاوت زیادی قائل می‌شوند، نسبت انرژی امواج P به امواج S تفاوت است، اگر یک رویداد لرزه‌ای موج P قوی ولی موج S ضعیفی داشته باشد، به احتمال بسیار زیاد یک انفجار است. اگر هر دو موج قوی باشند، یک زلزله طبیعی است.
سعید مختاریان‌زواره در اعتماد نوشت: آماده می‌شوم که به رختخواب بروم ساعت را نگاه می‌کنم از دوازده شب چند دقیقه‌ای گذشته و وارد جمعه یازدهم مهر ۱۴۰۴ شده‌ایم. در عمارت چهارصفه‌ای خودم در مرکز شهر تاریخی زواره، موبایل به دست، دارم طبق عادت سال‌های گذشته خبرهای ایران و جهان را مرور می‌کنم که ناگهان دو تکان نسبتا شدید پشت سر هم، مرا به خود می‌آورد، با خودم می‌گویم زلزله! واقعا زلزله است؟ چه واژه دلهره‌آوری، بی‌اختیار بلند می‌شوم و خودم را سریعا می‌اندازم توی حیاط.
سابقه زلزله بم پنجم دی‌ماه ۱۳۸۳، رودبار و منجیل سی و یکم خرداد ۱۳۶۹ و هاییتی بیست و دوم دی‌ماه ۱۳۸۸ که این سومی را در آن حضور مستقیم داشتم از ذهنم می‌گذرد بلافاصله به دوستی زنگ می‌زنم و می‌گویم: زلزله رو حس کردی؟ با دلهره میگه: آره! برمی‌گردم به داخل چهارصفه، همه جای دیوارها و سقف را نظر می‌اندازم و همزمان منتظر پس‌لرزه‌ها هستم، چند تلفن از اصفهان، کاشان، تهران و اردستان را جواب می‌دهم که همگی دنبال تاییدیه گرفتن درباره احساس زلزله و اعلام خسارات جانی و مالی هستند.
نخستین خبر را در شبکه‌های اجتماعی ارسال می‌کنم و می‌روم سراغ برخی گزارش‌های دیگر از جمله مرکز زلزله‌نگاری دانشگاه تهران که اعلام کرده زلزله پنج و سه دهم ریشتری در حدود ۷۰ کیلومتری شمال شرق زواره روی داده. با این اوصاف زلزله در دل کویر دق سرخ با فاصله حدود ۷۰ کیلومتری شهر زواره بوده است.
یکی از دوستان از روستاییان بخش ریگستان بخش زواره تماس می‌گیرد و می‌گوید زلزله را حس کرده و چند دقیقه قبل از وقوع، پرندگان و به ویژه کلاغ‌های توی درختان روستا به تکاپو افتاده بودند. سگ‌ها یک دم صدا می‌کردند و مردم از این وضعیت متعجب شده بودند. با صادقی، شهردار زواره تماس می‌گیرم و با کسب اطلاع از مرکز مدیریت بحران و آتش‌نشانی می‌گوید: تا این لحظه، خوشبختانه خسارت جانی نداشتیم و ۱۲تیم از ستاد بحران استان و شهرستان آماده‌باش هستند. ساعت دو و نیم نیمه شب است.
بافت تاریخی زواره خشتی گلی و آجری با خانه‌های چهارصفه‌ای است که در مقابل زلزله‌های شدید، مقاومت چندانی ندارد، همانند بافت شهری بم کرمان. خوشبختانه در دوران معاصر زلزله مخربی در شهرستان اردستان و شهر زواره به وقوع نپیوسته است.
بعد از دو زلزله اولیه، مرکز زلزله‌نگاری دانشگاه تهران چهار پس‌لرزه را ثبت کرد که بزرگترین پس‌لرزه ۳/۳ ریشتر بوده که البته در شهر زواره حس نشد. اما چرا این زلزله‌ای که تا قم، تهران، کاشان، نایین، اصفهان و گرمسار، سمنان و یزد یعنی چهار جهت مرکز وقوع زلزله با فواصل بعضا ۳۵۰ کیلومتر حس شده در شهر زواره خسارت به بار نیاورد؟ موضوع را بررسی می‌کنم؛
امواج P (طولی): سریع‌ترین موج است، بیشتر مثل یک تک‌لرزش یا ضربه حس می‌شه. خیلی وقتا مردم همون رو «لحظه‌ای» برداشت می‌کنن.
امواج S (برشی): کندتره و لرزش پهلو به پهلو ایجاد می‌کنه. معمولا باعث می‌شه زلزله چند ثانیه ادامه پیدا کنه.
امواج سطحی (Love و Rayleigh): روی سطح زمین حرکت می‌کنن و باعث تکان‌های طولانی‌تر و موج‌دار می‌شن.
موضوع دیگری که در زلزله‌ها باید مورد توجه قرار داد، عمق کانون زلزله است.
در زلزله‌های کم‌عمق (مثلا کمتر از ۱۰ کیلومتر) لرزش را خیلی تیز و کوتاه حس می‌کنید، مثل یک ضربه.
همچنان مشغول بالا و پایین کردن صفحه موبایل می‌شوم، همچنان‌که دارم به خواب می‌روم به مناره و مسجد جامع هزارساله و دیگر اماکن تاریخی شهر فکر می‌کنم، شهر ما چقدر در برابر زلزله ناتوان و رها شده است؛ این هم از معایب زندگی پیرامونی و حاشیه‌ای است.
بلافاصله روز جمعه جلسه مدیریت بحران با حضور مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، فرماندار شهرستان اردستان، بخشدار زواره و شهردار شهرهای زواره، اردستان و مهاباد در محل بخشداری زواره تشکیل شده که نتیجه نهایی جلسه، تاییدعدم خسارات بود. فرصت برای پرداختن به موضوع فرونشست احتمالی زمین در محدوده کویر و نواحی روستایی پیش نیامد. در جلسه از شهرداران شهرهای شهرستان اردستان خواسته شد چنانچه گزارشی مبنی بر خسارت به دست‌شان رسید به مراجع ذی‌ربط تعیین خسارت اعلام کنند.
در این بین برخی شایعات فرصت بیان پیدا می‌کنند؛ جوانی زنگ زده و اصرار دارد این تکان‌ها، ناشی از آزمایش بمب اتم در کویر مرکزی ایران یا همین کویر دق سرخ بوده است! مردم جای کارشناسان ژئوفیزیک را می‌گیرند. این در حالی است که کارشناسان ژئوفیزیک بین آزمایش‌های اتمی و زلزله تفاوت زیادی قائل می‌شوند، نسبت انرژی امواج P به امواج S تفاوت است، اگر یک رویداد لرزه‌ای موج P قوی ولی موج S ضعیفی داشته باشد، به احتمال بسیار زیاد یک انفجار است. اگر هر دو موج قوی باشند، یک زلزله طبیعی است.
عمق کانون رویداد هم نکته دیگری است؛ زلزله‌ها در اعماق بالاتر از دو، سه کیلومتر تا ۷۰۰ کیلومتر صورت می‌گیرد در حالی که آزمایش‌های اتمی در اعماق بسیار کمتر قابلیت انجام دارد. از ساعت وقوع زلزله تا لحظه تهیه این گزارش، شهر کوچک زواره که بر حسب اتفاق در محدوده جغرافیایی سایت هسته‌ای نظنز، سایت فردو و مرکز هسته‌ای UCF اصفهان قرار دارد در کانون توجه رسانه‌های داخلی و خارجی قرار می‌گیرد. بله این هم یک نوع کسب شهرت است برای شهرهای فراموش شده.
