نقش پررنگ بانک‌های دولتی در عرضه کارت اعتباری‌

در روز‌های گذشته گزارش مردادماه شاپرک منتشر شد. براساس این گزارش، حجم تراکنش‌های شبکه شاپرک در مردادماه به 1886 هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به تیرماه امسال رشد 10.7 درصدی داشته است. همچنین رقم تراکنش‌های شاپرک در مردادماه امسال نسبت به مرداد سال گذشته به‌لحاظ اسمی رشد 42 درصدی و به‌لحاظ ارزش حقیقی (درصد رشد تورم‌زدایی شده)، رشد آن نزدیک به صفر یا بدون تغییر بوده است.

به گزارش فرهیختگان،نکته جالب توجه گزارش شاپرک، سهم بانک‌های مختلف از گردش مالی صنعت و تراکنش‌های انجام شده در این شبکه است. آمار‌ها نشان می‌دهد بخش عمده و اصلی تراکنش‌های کارت‌ها و همچنین گردش مالی شبکه شاپرک در بانک‌های دولتی صورت می‌گیرد و سهم بانک‌های خصوصی بسیار ناچیز است. 

40 درصد بازار کارت اعتباری در قبضه چند بانک بزرگ

داده‌های منتشرشده از سهم بانک‌ها در بازار کارت‌های اعتباری دارای تراکنش در شبکه شاپرک نشان می‌دهد که این بازار با تمرکز بالا در اختیار چند بانک بزرگ قرار دارد، درحالی‌که بسیاری از بانک‌های تخصصی، توسعه‌ای و خصوصی سهمی بسیار اندک یا حتی صفر دارند.

بر این اساس، سه بانک ملت، صادرات و ملی با سهم‌های به ترتیب 17.4،12.5 و 11.2 درصد در مجموع بیش از ۴۱ درصد از کل کارت‌های اعتباری دارای تراکنش در شبکه شاپرک کشور را در اختیار دارند. این اتفاق نشان‌دهنده برتری زیرساختی این بانک‌ها در حوزه خدمات اعتباری است.

بانک رفاه کارگران با سهم حدود 8 درصدی و قرض‌الحسنه مهر ایران با 6.8 درصد نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند، اما فاصله قابل‌توجهی با سه بانک اول دارند. بانک‌هایی مانند پاسارگاد، تجارت، شهر، سامان و مسکن، هرکدام بین ۳ تا ۵ درصد سهم دارند.

این گروه از بانک‌ها، با وجود حضور فعال در بازار مالی، هنوز نتوانسته‌اند جایگاه قابل‌توجهی در بازار کارت‌های اعتباری کسب کنند. این موضوع می‌تواند ناشی از محدودیت‌های زیرساختی، سیاست‌های اعتباری محافظه‌کارانه یا تمرکز بر سایر حوزه‌های بانکی باشد. افزون بر این باید توجه کرد بانک‌هایی مانند صنعت و معدن، توسعه صادرات، توسعه تعاون و بانک مرکزی با سهم‌های ناچیز یک و کمتر کمتر از یک درصد عملاً نقشی در صدور کارت‌های اعتباری ندارند.

این موضوع نشان می‌دهد که مأموریت‌های توسعه‌ای این بانک‌ها به حوزه اعتبار مصرفی ورود نکرده یا نتوانسته‌اند در آن رقابت کنند. برخی کارشناسان حوزه پولی و بانک معتقدند سهم پایین بانک‌های قرض‌الحسنه و توسعه‌ای می‌تواند به معنای دسترسی محدود اقشار کم‌درآمد به اعتبار رسمی باشد. 

70 درصد بازار کارت‌های برداشت در اختیار 7 بانک کشور

بررسی داده‌های سهم بانک‌ها از کل کارت‌های برداشت دارای تراکنش در شبکه شاپرک نشان می‌دهد که بازار این ابزار پایه پرداخت، به طور قابل‌توجهی در اختیار بانک‌های بزرگ دولتی است. در صدر جدول، بانک ملی ایران با سهم 21. 2 درصدی، به‌تنهایی بیش از یک‌پنجم کارت‌های برداشت دارای تراکنش در شبکه شاپرک را در اختیار داشته است.

این سهم بالا، نه‌تنها نشان‌دهنده گستره عملکردی بانک ملی در شبکه بانکی است، بلکه بیانگر برتری چند بانک در ایجاد زیرساخت‌های پرداخت است. پس از بانک ملی، بانک ملت با سهم 10.3 درصدی و بانک صادرات ایران با سهم 9.5 درصدی در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. مجموع سهم این سه بانک به 41. 2 درصد می‌رسد؛ یعنی تقریباً نیمی از بازار کارت‌های برداشت دارای تراکنش در شبکه شاپرک در اختیار سه بانک دولتی است.

پس از آن، بانک‌های سپه، کشاورزی، رفاه کارگران و تجارت، هرکدام با سهمی بین ۶ تا 7.7 درصد، در رده‌های بعدی قرار دارند و ساختار بازار همچنان در دست دولت‌هاست. در این میان، بانک سامان با سهم 5.5 درصدی تنها بانک غیردولتی هستند که توانسته‌اند سهمی بالاتر از ۴ درصد کسب کنند.

بانک‌های خصوصی بزرگ مانند پاسارگاد، پارسیان، اقتصاد نوین و آینده به ترتیب به سهم‌های 3،1.3، یک درصد و کمتر از 1 درصد در رتبه‌های پایین‌تر قرار دارند و نتوانسته‌اند در بازار کارت‌های برداشت دارای تراکنش در شبکه شاپرک جایگاه رقابتی قدرتمندی ایجاد کنند. بانک‌های توسعه‌ای مانند صنعت و معدن، توسعه صادرات و توسعه تعاون به سهمی حول‌وحوش صفر درصد عملاً نقشی در صدور کارت‌های برداشت ندارند. 

40 درصد کارت‌های هدیه در اختیار 3 بانک 

بر اساس آخرین داده‌های گزارش شاپرک تا مرداد امسال، بانک شهر با سهم ۱۴.۴ درصدی از کارت‌های هدیه دارای تراکنش در شبکه شاپرک در صدر بازار صدور کارت هدیه و بن کارت قرار دارد. بانک ملی ایران نیز با سهم ۱۳.۹ درصدی در جایگاه دوم ایستاده است؛ حضوری که احتمالاً وابسته به گستردگی شعب، سابقه تاریخی آن دارد. بانک پارسیان با سهم ۱۰.۴ درصدی، جایگاه سوم را به خود اختصاص داده و تنها بانک خصوصی است که سهم قابل تاملی در بازار کارت‌های هدیه دارد.

این 3 بانک در مجموع 41 درصد این بازار را تشکیل می‌دهند. بانک‌های ملت، سپه، مهر ایران، صادرات و تجارت نیز با سهم‌هایی بین ۶ تا ۸ درصد، در میانه جدول قرار دارند. نکته قابل توجه، حضور بانک قرض‌الحسنه مهر ایران با سهم ۶.۹ درصدی در میان بانک‌های بزرگ است.

در انتهای جدول، بانک‌هایی چون بانک صنعت و معدن (۰.۰۷ درصد)، بانک مرکزی (۰.۰۳ درصد) و بانک خاورمیانه (۰.۰۱ درصد) قرار دارند. این سهم اندک، بیش از آن‌که نشان‌دهنده ضعف باشد، بازتابی از مأموریت تخصصی این بانک‌هاست که تمرکز آن‌ها بر تأمین مالی پروژه‌های کلان، سیاست‌گذاری پولی یا خدمات بین‌المللی است. 

در مرداد مردم با ۱۶۰ میلیون کارت خرید کرده‌اند

بررسی آخرین آمار شاپرک در مرداد ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که تعداد کارت‌های بانکی تراکنش‌دار در شبکه شاپرک طی مرداد ۱۴۰۴ نسبت به تیرماه با کاهش جزئی همراه بوده است. مجموع کارت‌های فعال از حدود ۱۶۰ میلیون عدد در تیرماه به ۱۵۸.۶ میلیون عدد در مرداد رسید؛ یعنی افتی کمتر از یک درصد.

در این میان، کارت‌های برداشت همچنان پرکاربردترین ابزار پرداخت هستند و سهم‌شان از کل کارت‌های فعال به ۹۵.۵ درصد یا معادل ۱۵۱ میلیون و ۵۲۱ هزار کارت رسیده است. در مردادماه ۵ میلیون عدد کارت هدیه و بن‌کارت با سهم ۳.۲ درصدی از کل کارت‌های دارای تراکنش‌دار در شبکه شاپرک بوده‌اند. تعداد کارت‌های اعتباری نیز در مردادماه حدود ۲ میلیون عدد بوده که سهم ۱.۳ درصدی از کل کارت‌های تراکنش‌دار در شبکه شاپرک است.