ایستگاه پایانی؛ غیرمجازها رفتنی‌اند

فرارو-  حضور مهاجران افغان در ایران مدت‌هاست که با هشدارهای کارشناسان و برخی از سیاسیون وارد فاز جدی‌تری شده است و اخیراً طرد اتباع غیرقانونی شتاب بیشتری گرفته است. باید توجه داشت که مهاجران افغان به رایگان یا با یارانه‌های دولت ایران از امکانات درمانی و آموزشی و اجتماعی بهره می‌برند. این در شرایطی است که کشور گرفتار ناترازی‌های شدید انرژی – آب، برق، گاز – و اقتصادی است. 

به گزارش فرارو، در سال‌های اخیر در کنار ادامه اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران، تورم‌های بالا، جهش‌های ارزی و همچنین تعمیق ناترازی‌ها در اقتصاد ایران، ورود پرشمار اتباع غیرمجاز افغانی بر ناترازی‌ها دامن زده است. به بیان روشن‌تر، افزایش حضور اتباع افغان غیرمجاز در سال‌های اخیر، پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و امنیتی گسترده‌ای برای کشور به همراه داشته است؛ از فشار بر بازار مسکن و مصرف گسترده یارانه‌ها گرفته تا نفوذ اطلاعاتی- امنیتی دشمن که در جنگ اخیر نمایان شد. حال با تشدید روند بازگرداندن این اتباع، فرصتی برای قانونمند کردن سیاست مهاجرت در ایران و اصلاحات اقتصادی فراهم شده است. 

از حضور تدریجی تا انفجاری در ایران

در سال‌های گذشته، ایران یکی از مقاصد اصلی مهاجران و پناه‌جویان منطقه بوده است. اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، از سال ۱۳۵۵ و آغاز اخراج اتباع ایرانی از عراق، تا ورود میلیونی آوارگان عراقی و سپس افغانستانی در طول جنگ‌ها و بحران‌ها، ایران با موج‌های متعددی از مهاجرت مواجه شده است. 

از همان دهه شصت، با آغاز جنگ‌های داخلی در افغانستان، ایران بازوی حمایتی خود را دراز کرد. موج اول مهاجران افغان آمدند و ماندند. اندکی رفتند اما بسیاری در ایران ریشه دواندند. دهه هفتاد، با قدرت گرفتن طالبان، موجی دیگر از مهاجرت بر کشور سایه انداخت. باز هم درهای ایران بزرگ به روی همسایه باز بود و افغان‌ها آمدند و کنار مردم جای گرفتند. 

اما سومین موج، سنگین‌تر و گسترده‌تر از همیشه بود؛ عظیم‌ترین موج مهاجرتی بود که ایران تاکنون به خود دیده بود. تابستان ۱۴۰۰، با بازگشت دوباره طالبان به قدرت، میلیون‌ها نفر از مرزهای شرقی عبور کردند به ایران آمدند. تا جایی که سازمان بین‌المللی مهاجرت اعلام کرده که مقصد حدود ۷۰ درصد از پناهجویان افغانستانی، پس از سقوط دولت سابق، ایران بوده است. طوری‌که آمار ورود این مهاجران به ایران پس‌از مرداد ۱۴۰۰ حدود دو ونیم میلیون نفر اعلام شده است. 

نادر یاراحمدی، رئیس مرکز امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور، اعلام می‌کند که بعد از اتباع افغانستانی، عراقی‌ها در کشور حضور دارند و با شرایط پناهندگی در کشور زندگی می‌کنند. اخیرا هم از مرزهای شرقی کشور اتباع پاکستانی و بنگلادشی وارد شده‌اند که دستگیر و بازگردانده می‌شوند. 

براساس آخرین آمارهای غیررسمی، حدود ۷ میلیون مهاجر افغانستانی در ایران حضور دارند که با لغو برگه‌های سرشماری مهاجرین، بیش از چهار میلیون نفر از آن‌ها غیرقانونی هستند. وزارت کشور ۱۵ تیر ۱۴۰۴ را آخرین مهلت خروج اتباع غیرمجاز از ایران اعلام کرده است. 

آغاز طرح ساماندهی اتباع از سال ۱۴۰۱

محسن روحی‌صفت، دیپلمات پیشین ایران در افغانستان و مسئول پیشین ستاد پشتیبانی افغانستان در وزارت امور خارجه گفت: برنامه سازمان‌دهی مهاجران افغان در ایران پیش‌تر و از سال ۱۴۰۱ آغاز و اعلام شد که باید مهاجران غیرقانونی ظرف مدت معینی کشور را ترک کنند. اما این برنامه، به‌طور جدی پیگیری نشد. در سال ۱۴۰۳ دوباره این موضوع با جدیت مطرح شد و گفته شد تا پایان سال، اتباع غیرمجاز باید ایران را ترک کنند. 

در اسفند ۱۴۰۳ و با فشارهای اجتماعی این مهلت تا ۱۵ تیر تمدید شد؛ زیرا بسیاری از فرزندان مهاجران در مدارس ایران مشغول تحصیل بودند. گفته شد که پس از این تاریخ، در صورت‌عدم خروج داوطلبانه، افراد دستگیر و به مرزها منتقل خواهند شد و به مدت پنج سال امکان دریافت ویزای ورود به ایران را نخواهند داشت. 

بر این اساس، تصمیم طرد اتباع بیگانه از کشور ناگهانی نبوده و از سال‌ها قبل در حال پیگیری بوده است و همزمان با شروع جنگ تحمیلی ۱۲ روزه فرایند خروج اتباع افغانستانی سرعت بیشتری گرفته است. 

حضور میلیونی اتباع غیرقانونی در کشور

نادر یاراحمدی رییس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور می‌گوید: از جمعیت ۶ میلیونی اتباع افغان، حدود ۲ میلیون نفر دارای برگه سرشماری هستند. مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور اعلام کرده است که به‌زودی اتباع که برگه سرشماری ندارند از کشور اخراج خواهند شد؛ یعنی حدود ۴ میلیون نفر. 

طبق گفته نادر یاراحمدی، از مجموع یک میلیون و ۸۳۳ هزار و ۶۳۶ تبعه غیرمجاز خارج شده از کشور، خروج یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در سال جاری انجام شده است. 

در اینکه ایرانی‌ها در طول این چند دهه میزبان خوبی برای افغان‌ها بوده‌اند یا خیر، داوری با خود این اتباع است. اما باید منصفانه بگوییم که مهمان‌پذیر بودن هم آستانه تحملی دارد که در شرایط تحریمی و جنگی کشور به سر رسیده است و مردم هم ضمن عزت و احترام به افغان‌ها، خواهان روشن بودن چراغی که به خانه روا هست، شده‌اند.