خواب بدون رویا: تجربه‌ای نادر که رازهای آگاهی را فاش می‌کند
آیا می‌توان هنگام خواب آگاه بود بدون اینکه چیزی ببینیم یا بشنویم؟ پژوهشگران اکنون پدیده نادری را بررسی می‌کنند که ممکن است یکی از بزرگ‌ترین رازهای آگاهی انسان را فاش کند.
فرارو- خواب معمولا فرصتی برای استراحت و رویا دیدن است؛ اما برخی افراد ممکن است در این هنگام پدیده نادری به نام «هوشیاری در خواب» را تجربه کنند. حالتی که نه رویا دارد و نه تصویر و صرفا آگاهی خاموش و بی محتواست. دانشمندان می‌گویند این پدیده می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین پرسش‌های ذهن بشر پاسخ دهد: چگونه می‌توان آگاهی را بدون هیچ محتوا و تجربه‌ای حس کرد؟
تجربه آگاهی در خواب در سنت‌های شرقی
به گزارش فرارو به نقل از ساینس الرت، سنت‌های مراقبه شرقی از دیرباز به حالت «خواب آگاهانه» توجه داشته‌اند؛ حالتی که در آن فرد در عمیق‌ترین مراحل خواب نیز نوعی آگاهی خاموش و بدون محتوا را تجربه می‌کند. بر اساس آموزه‌های مکتب هندی «آدویتا وِدانتا»، خواب عمیق یا « Sushupti» حالتی است که در آن ذهن خالی از تصویر و فکر است و تنها آگاه بودن را تجربه می کند. به عبارت دیگر، فرد در این حالت آگاه است، اما هیچ محتوای ذهنی ندارد.
چگونه می‌توان آگاه بود بدون اینکه چیزی را درک کرد؟
این حالت برای علم غربی یک معماست: چگونه می‌توانیم آگاه باشیم، بدون اینکه چیزی را ببینیم، بشنویم یا تجربه کنیم؟ اگر این گزارش‌ها صحیح باشند، نظریه‌های رایجی که آگاهی را مرتبط با «یک شیء» می‌دانند، به چالش کشیده می‌شوند.
بررسی علمی آگاهی بدون محتوا در خواب
پژوهشگران با نظرسنجی از ۵۷۳ نفر سعی کردند تجربه‌های غیر‌معمول مانند «آگاهی در خواب بدون هیچ محتوای ذهنی» را بررسی کنند. نتایج نشان داد که برخی از افراد «خواب بدون شیء» را تجربه کرده اند؛ حالتی از آگاهی که در آن هیچ چیزی برای دیدن یا احساس کردن وجود ندارد. شرکت‌کنندگان توضیح دادند که حس می‌کردند خودشان به گونه‌ای محو یا ناپدید شده‌اند، تجربه‌ای مشابه از بین رفتن حس «خود» که در اثر داروهای روان‌گردان یا مدیتیشن عمیق رخ می‌دهد.
برخی دیگر حس کردند در یک حالت مبهم حضور دارند یا به نوعی از «هیچ آگاهی» رسیده اند. تعداد کمی از افراد نیز علائمی از رویا را تجربه کردند. نکته جالب اینکه تجربه خواب بدون شیء تنها ویژه افرادی نبود که به تمرین یوگای خواب پرداخته بودند؛ بلکه افراد عادی نیز این حس را تجربه کرده بودند. افرادی که رویاهای شفاف (lucid dreams) را تجربه کرده بودند، با احتمال بیشتری خواب بدون شیء را تجربه کردند، بسیاری از افراد نیز چنین تجربه ای نداشتند.
راهکارهایی برای تجربه «خواب آگاهانه»
چنین تجربه‌هایی نادر هستند و مطالعه و ثبت آن‌ها کار ساده ای نیست. پژوهشگران به چهار شرکت‌کننده آموزش دادند تا با ترکیب مدیتیشن، تجسم و تکنیک‌های رویایی شفاف در زمان خواب آگاه بمانند و با حرکت چشم‌ها نشان دهند که در حالت خواب آگاه هستند. با استفاده از دستگاه EEG مشخص شد که برخی حالت‌های خواب بدون شیء در خواب آهسته (غیر REM) رخ می دهد؛ مرحله‌ای که معمولا رویاهای روشن و پیچیده در آن رخ نمی‌دهند.
بررسی حالات حداقلی آگاهی، مانند خواب بدون شیء، می‌تواند به تکمیل نظریه‌های علمی درباره ماهیت آگاهی کمک کند. منظور از آگاهی حداقلی، حالی است که فرد تنها از بودن خود آگاه است اما هیچ تصویر، فکر یا تجربه ذهنی دیگری ندارد. مطالعه این حالت‌ها می‌تواند شناخت ما را نسبت به حالات تغییر یافته ذهن، مانند مدیتیشن عمیق، محرومیت حسی یا «خالی شدن ذهن»، بیشتر کند.
