فشار آب تهران افتاد

سعید سلیمانی‌ها طی یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: در نخستین روزهای تیر ماه، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران در یک برنامه تلویزیونی با لحنی هشدارآمیز اعلام کرد: «ساکنان طبقه دوم به بالا برای دسترسی به آب شرب، باید پمپ و مخزن تهیه کنند.» این اظهارنظر که به سرعت در فضای رسانه‌ای بازتاب یافت، موجی از نگرانی و انتقاد را برانگیخت. با این حال، تصور بر این بود که این سخن، نهایت خط قرمز شرکت آبفا در پوشش خدمات پایتخت است، اما ماجرا به اینجا ختم نشد.

در هفته‌های اخیر، نه تنها مشکل تامین پایدار آب در پایتخت تشدید شده، بلکه مواضع رسمی مسوولان نیز به صورت نگران‌کننده‌ای دستخوش تغییر شده است. تنها چند روز پیش، معاون مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب، در گفت‌وگویی تلویزیونی اعلام کرد: «خط قرمز شرکت، تامین فشار لازم برای دسترسی به آب در طبقات اول ساختمان‌های تهران است.» این درحالی است که کمتر از یک روز پس از این اظهارات، مناطق گسترده‌ای از پایتخت -شامل شرق، جنوب‌شرق و مرکز شهر- حتی تا بیش از ۱۴ ساعت (از حدود ساعت ۲۳) با قطعی کامل آب مواجه شدند؛ آن‌هم بدون هشدار قبلی و بدون اطلاع‌رسانی موثر. 

توضیحی کوتاه برای مشکلی جدی

شرکت آبفا در واکنش به این رویداد، در بیانیه‌ای کوتاه و مبهم، علت قطعی آب را «افت فشار شبکه و مصرف بالای آب در این مناطق» عنوان کرد، اما این توضیح، به جای آنکه روشنگر باشد، ابهامات بیشتری را ایجاد کرد، چراکه زمان وقوع این قطعی، دقیقا در ساعات کم‌مصرف شبانه بوده است؛ ساعاتی که اغلب شهروندان در حال استراحت‌اند و مصرف عمومی در پایین‌ترین سطح قرار دارد. این بازه زمانی در عرف مدیریت شهری، زمان اصلی آبگیری مخازن شهری و خانگی محسوب می‌شود. حال اگر در چنین ساعاتی نیز، شبکه تحمل تامین آب را ندارد، باید پرسید در ساعات اوج مصرف چه وضعیتی در انتظار شهروندان خواهد بود؟ 

تحلیل سناریوهای احتمالی

باتوجه به اهمیت این موضوع، ناکافی و مبهم بودن توضیحات مسوولان شرکت آب و فاضلاب از یک‌سو و سوالات بی‌پاسخ شمار زیادی از شهروندان ازسوی دیگر، تصمیم گرفتیم تا در قالب چند سناریو به دلایل احتمالی بروز این قطعی‌ها بپردازیم. آنچه در ادامه می‌آید، تحلیل‌هایی بر پایه شواهد، الگوهای رفتاری شبکه و روندهای اخیر است: 

۱- کاهش ذخیره مخازن اصلی و برداشت همزمان مخازن خانگی

کاهش سطح ذخیره در مخازن اصلی شهر به دلیل محدودیت منابع و کاهش آورد آب سدها، ظرفیت تامین پایدار را تحت فشار گذاشته است. برداشت همزمان و گسترده مخازن خانگی در ساعات پایانی شب باعث افت شدید فشار در شبکه می‌شود. این ترکیب، شرکت آبفا را ناچار به قطع یا کاهش فشار آب در برخی مناطق حتی در ساعات کم‌مصرف کرده است. 

۲- خاموشی برنامه‌ریزی‌شده، بدون اطلاع‌رسانی

در برخی موارد، شرکت آبفا ممکن است برای عملیات تعمیراتی یا مدیریت فشار، اقدام به قطع موقت آب در ساعات شبانه کند، اما به دلایل مختلف ازجمله پرهیز از واکنش عمومی، اطلاع‌رسانی لازم انجام نمی‌شود. این قطع‌ها معمولا در ساعاتی انجام می‌شود که سطح مصرف پایین است و از نظر مدیریتی زمان مناسبی برای اعمال خاموشی محسوب می‌شود. 

۳- فرسودگی شبکه و بروز نشت یا شکستگی

بخش‌های قابل‌توجهی از شبکه توزیع آب تهران فرسوده و مستعد آسیب در برابر نوسانات فشار هستند. باتوجه به کاهش سراسری فشار و افزایش برداشت ناگهانی ازسوی مخازن خانگی در ساعات شب، احتمال بروز شکستگی یا نشت اضطراری در برخی نقاط شبکه وجود دارد. در چنین شرایطی، شرکت آبفا ممکن است برای کنترل وضعیت، ناچار به قطع اضطراری آب بدون اعلام قبلی شود. استفاده از عباراتی مانند «افت فشار» در بیانیه‌های رسمی نیز می‌تواند پوششی برای اشاره غیرمستقیم به چنین حوادثی باشد. 

نتیجه‌گیری

تهران در چنگال بحران آب گرفتار شده است؛ بحرانی که ریشه در کمبود منابع، شبکه‌های فرسوده و از همه مهم‌تر، سوءمدیریت شرکت آب و فاضلاب دارد. سیاست‌های غلط و اطلاع‌رسانی مبهم، شهروندان را به نصب مخازن بزرگ خانگی سوق داده است؛ مخازنی که با مصرف حجم عظیم آب خود به هیزم آتش تشدید بحران تبدیل شده‌اند. نتیجه چیست؟ شبکه توزیع زیر فشار از پا درآید و مدیریت آب شهری، کنترل بر رفتار مصرف‌کننده را از دست می‌دهد. این چرخه معیوب، زنگ خطری برای پایتخت است. 

برای رهایی از این مخمصه باید دست به کار شد. شرکت آبفا باید شفاف عمل کند: اطلاع‌رسانی دقیق، به‌موقع و صادقانه درباره وضعیت آب و قطعی‌ها، شاید اندکی بتواند زخم اعتماد از دست‌رفته را التیام بخشد. نوسازی شبکه‌های فرسوده و رفع نشتی‌ها، حیاتی است تا قطره‌ای آب هدر نرود. 

مدیریت تقاضا هم کلید ماجرا است: آموزش شهروندان، ترویج تجهیزات کم‌مصرف و قاعده‌مندسازی استفاده از پمپ و مخزن می‌تواند به کاهش نابسامانی موجود کمک کند. 

این بحران، تنها با همدلی حل می‌شود. رسانه‌ها، نهادهای دولتی و شهروندان باید دست در دست هم، فرهنگ مصرف بهینه را جا بیندازند. حق دسترسی به آب سالم خط قرمز هر شهروند تهرانی است. این حق، نه با وعده‌های توخالی، بلکه با شفافیت، پاسخگویی و مدیریت قاطع تامین می‌شود. تهران شایسته آینده‌ای پایدار است؛ آینده‌ای که در آن آب، نه یک معضل، بلکه یک موهبت باشد.