سه فاکتور خنثی شدن مکانیسم ماشه

کوروش احمدی،  دیپلمات پیشین، در روزنامه شرق نوشت: با نامه‌ای که توسط وزیران خارجه سه کشور اروپایی به رئیس شورای امنیت نوشته شد، روندی کلید خورد که می‌تواند به صورت خودکار به اعاده شش قطع‌نامه ضد ایرانی شورای امنیت منجر شود. این روند ۳۰ روزه می‌تواند تحت شرایطی در میانه راه متوقف و سررسید مختومه‌شدن قطع‌نامه ۲۲۳۱ و سازوکار ماشه در بند ۱۱ آن برای مدتی تمدید شود.

این تمدید فرصتی تازه به دیپلماسی برای حل‌وفصل مسائل موجود به ایران و کشورهای غربی خواهد داد که بالقوه می‌تواند نهایتا پیگیری آن کشورها برای اسنپ‌بک را منتفی کند.

تردیدی نیست که بازگشت قطع‌نامه‌های پیشین نه‌تنها از نظر اقتصادی و مالی مشکلاتی بر مشکلات قبلی ناشی از تحریم‌های یکجانبه آمریکا خواهد افزود، اما تأثیر آن عمدتا به‌خاطر بستر حقوقی بین‌المللی خواهد بود که می‌تواند برای حفظ و تشدید تحریم‌های آمریکا و زمینه‌سازی برای اقدامات نظامی علیه ایران شرایط را فراهم کند.

ضمن اینکه قرارگرفتن مجدد ایران ذیل قطع‌نامه‌های فصل هفتمی شورای امنیت و بازگشت ممنوعیت غنی‌سازی در ایران و تعریف آن به عنوان تهدیدی علیه صلح و امنیت بین‌المللی، اهرم دیگری را از ایران خواهد گرفت و اهرم مؤثر دیگری را به مجموعه اهرم‌های طرف مقابل خواهد افزود.

به‌علاوه، در صورت بازگشت شش قطع‌نامه، می‌دانیم که لغو مجدد آن‌ها مستلزم موافقت تک‌تک اعضای دائمی خواهد بود. با توجه به صورت‌مسئله اجمالی به شرح فوق، تردید نیست که اولویت اصلی ایران طی ۲۸ روز آینده باید تلاش جدی برای جلوگیری از بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت باشد. برای این منظور بعید است بتوان به پیش‌نویس قطع‌نامه روسیه دل بست. 

این پیش‌نویس برخلاف روال معمول بدون هماهنگی با دیگر اعضای دائمی شورای امنیت تهیه شده و سه کشور اروپایی نشان داده‌اند که چون پیش‌شرط‌های آن‌ها را مد نظر نداشته و بند ۲ آن اسنپ‌بک را طی شش ماه آینده ممنوع می‌کند، نظر مثبتی به آن ندارند.

به لحاظ عملی، تنها راهی که اکنون وجود دارد، کار با سه کشور اروپایی در حول و حوش شرایط سه‌گانه آن‌ها، شامل مذاکره با آمریکا، همکاری با آژانس و حسابرسی اورانیوم غنی‌شده در ایران است. ایران مدت‌هاست که مشکلی در ارتباط با شرط اول ندارد. درمورد شرایط دوم و سوم نیز ایران سال‌هاست که به همکاری با آژانس مشغول بوده، ضمن اینکه عملیاتی‌کردن همکاری با آژانس در شرایط جدید زمان‌بر خواهد بود.

درحالی‌که سه کشور اروپایی از آمادگی برای همکاری در مهلت ۳۰ روزه سخن می‌گویند، آمریکا روشن کرده است که علاقه‌ای به همکاری برای توقف روند بازگشت شش قطع‌نامه ندارد. در بیانیه و مقاله‌ای در پلیتیکو که توسط سه کشور اروپایی بعد از ارسال نامه به شورای امنیت منتشر شدند، تصریح شده است که «از ۳۰ روز پیش‌رو برای کار با ایران درباره تمدید مهلت یا هر تلاش دیپلماتیک دیگر…» استفاده خواهند کرد. همین معنا در بیانیه سخنگوی دبیر کل سازمان ملل و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز تکرار شده است. اما بیانیه وزارت خارجه آمریکا فاقد مضمون مشابهی است. 

در این بیانیه ضمن تشکر از سه کشور اروپایی و اعلام آمادگی آمریکا «برای همکاری با اعضای شورای امنیت برای تکمیل موفق روند اسنپ‌بک…» اضافه شده که «آمریکا همچنان برای کار درمورد حل مسئله هسته‌ای ایران در دسترس خواهد بود» و «اسنپ‌بک آمادگی آمریکا برای دیپلماسی را تقویت خواهد کرد».

بیانیه آمریکا حاکی از اصرار آن کشور به عملیاتی‌شدن اسنپ‌بک و اعاده قطع‌نامه‌های ضد ایرانی است. باید توجه داشت که آمریکا با لغو این قطع‌نامه‌های شورای امنیت اهرم مهمی را از دست داد و اکنون مشتاق به بازپس‌گیری آن اهرم و قرارگرفتن مجدد در موقعیتی است که با حق وتو بتواند مانع لغو مجدد آن‌ها شود. مقامات ما باید توجه داشته باشند که آمریکا با اسنپ‌بک به اهرمی برای وتوی هر توافقی با ایران دست خواهد یافت که قبلا فاقد آن بوده است.

این اهرم مهمی برای آمریکا خواهد بود و به واشنگتن امکان خواهد داد که بتواند مستقل از دیگر کشورها در ارتباط با پرونده هسته‌ای ایران عمل کند. ناگفته روشن است که اسرائیل نیز بی‌صبرانه منتظر چنین تحولی است. این مهم حکم می‌کند که ایران از هیچ تلاشی برای جلوگیری از تکمیل روند اسنپ‌بک طی ۲۸ روز آتی فروگذار نکند. همچنین باید توجه داشت که تهدیدهایی مانند خروج از ان‌پی‌تی و نظایر آن تأثیری بر روند جاری نخواهد داشت.