ادامه وضعیت فعلی می‌تواند مناطق ساحلی، سکونتگاه‌ها و فعالیت‌های بنادر و شیلات، آبگیر نیروگاه‌ها و ... را تحت‌الشعاع قرار دهد
«دریای خزر» حالش خوب نیست!
سطح آب دریای خزر در دهه‌های اخیر روندی کاهشی داشته و هم‌اکنون تقریباً به منفی ۲۸ متر رسیده است؛ این کاهش شتاب‌دار، تالاب‌ها، خلیج‌ها و گونه‌های نادر مانند فوک خزری را تهدید می‌کند و مدیریت حریم ساحلی و جلوگیری از تصرف اراضی آزادشده، برای حفظ اکوسیستم و زیرساخت‌های ساحلی ضرورت یافته است.
فرارو- اگرچه در یافته‌های دیرینه شناسی دریای خزر ترازی پایین‌تر از منفی ۲۸ متر را به خود دیده است اما در حال حاضر در حال تجربه عقب‌نشینی بی‌سابقه‌ای است؛ روندی که نه‌تنها زیست‌بوم و حیات گونه‌های منحصربه‌فرد آن را تهدید می‌کند، بلکه تبعات اقتصادی، اجتماعی و حتی بین‌المللی برای کشورهای حاشیه آن خواهد داشت.
به گزارش فرارو، کاهش سطح آب دریای خزر تبدیل به یکی از دغدغه‌های مردمان خطه شمالی ایران و سایر استان‌ها شده است. پیش‌آگاهی در مورد شرایطی که در ادامه دریای خزر با آن روبه رو می‌شود می‌تواند برای رویارویی با این مساله موثر واقع شود.
سیده معصومه بنی‌هاشمی، رییس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر، در گفت‌وگویی با فرارو به بررسی وضعیت دریای خزر پرداخته است:
از سال ۱۳۷۴ تراز آب دریای خزر روند کاهشی داشته
سیده معصومه بنی‌هاشمی به فرارو گفت: «نوسانات و تغییرات دوره‌ای سطح آب از ویژگی‌های بارز دریای خزر است که پدیده‌ای شناخته‌شده در بین ساحل‌نشینان شمال کشور به شمار می‌رود. بررسی روند نوسانات آب دریای خزر نزدیک به یک سده در ایستگاه‌های تراز سنجی نشانگر دوره‌های افزایشی و کاهشی به‌ویژه در ۵۰ سال اخیر بوده که اثرات آن در سواحل مشهود است.»
وی افزود: «طی سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۶ شمسی سطح آب دریای خزر به طور کلی روندی کاهشی داشته و به پایین‌ترین سطح خود در سال ۱۳۵۶ رسید. پس‌ازآن در دهه ۶۰ و ۷۰ سطح آب در دریای خزر نزدیک ۲.۵ متر تا سال ۱۳۷۴ افزایش یافت و از سال ۱۳۷۴ تا حال حاضر نیز تراز آب دریای خزر روندی کاهشی داشته است.»
وی ادامه داد: «اگر چه تراز آب دریای خزر در شرایط کنونی تقریباً حدود منفی 28 می باشد اما با توجه به بررسی شواهد و یافته‌های دیرینه‌شناسی، سطح آب این دریا ترازهای پایین تر نیز به خود دیده است.»
هدر رفت آب از پهنه دریا عامل مهم در کاهش سطح آب دریای خزر است
این کارشناس دریای خزر گفت: «نوسانات تراز آب دریای خزر، تابع عوامل مؤثر بر مؤلفه‌های بیلان آبی (ورودی‌ها و خروجی‌ها) در پهنه وسیع حوضه آبریز آن است که در محدوده ۹ کشور ایران، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، روسیه، آذربایجان، گرجستان، ارمنستان و ترکیه قرار دارد. عوامل متعددی بر مولفه های بیلان آبی خزر و به تبع آن رفتار نوسانی آب مؤثر هستند که یکی از مهم‌ترین آن ها عوامل اقلیمی هستند. افزایش دما و به تبع آن افزایش تبخیر و هدر رفت آب از پهنه دریا عامل مهم و موثر در کاهش سطح آب دریای خزر به‌ویژه در چند سال اخیر است. در خصوص میزان نزولات جوی نیز افت‌وخیزهایی به‌ویژه در محدوده وسیع حوضه آبریز دریای خزر و به تناوب سال‌های پربارش، نرمال و کم بارش داشته‌ایم. »
وی افزود: «منابع رودخانه‌ای نیز مهم‌ترین عامل ورودی آب در حوضه خزر، محسوب می‌شوند و سهم به سزایی بر بیلان آبی و نوسانات آب خزر دارند.در خصوص ورودی منابع آب از رودخانه‌ها، بررسی‌ها از طریق رصد میزان حجم آب در ایستگاه‌های اندازه‌گیری ایران و سایر کشورهای حاشیه خزر انجام شده و به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل در بررسی علل تغییرات سطح آب و همچنین پیش‌بینی وضعیت آینده منابع آب دریایی مورد استفاده قرار می گیرد. »
احتمالا سطح آب دریای خزر تا پایان قرن به‌طور چشمگیری کاهش یابد
رئیس مرکز مطالعات دریای خزر تاکید کرد:«حوضه آبریز خزر با وسعت حدود 3.5 میلیون کیلومترمربعی، حدود پنج درصد آن در کشور ایران قرار دارد و عمده ورودی منابع آب به دریای خزر از رودخانه‌های بخش شمالی دریای خزر است که ۸۰ تا ۹۰ درصد منابع ورودی رودخانه‌ای دریای خزر را تشکیل می‌دهد. در مجموع حجم ورودی آب رودخانه به‌طور متوسط سالانه بین ۳۰۰ تا ۳۲۰ میلیارد مترمکعب بالغ می‌گردد و در این بین مهم‌ترین رودخانه‌ها، ولگا در کشور روسیه، کورا در آذربایجان و اورال در قزاقستان قابل ذکر است.»
وی افزود: «نتایج بررسی مولفه های بیلان آبی خزر و روند آن نشان می دهد، کاهش تراز آب اخیر ناشی از افزایش دمای منطقه در مقایسه با میانگین بلندمدت و تأثیر آن بر افزایش میزان تبخیر از سطح دریا، کاهش بارش در حوضه آبریز خزر و کاهش حجم آبدهی رودخانه‌های اصلی است و این نتایج در شرایطی است که بر مبنای سناریوهای تغییر اقلیم، افزایش دما و کاهش بیشتر سطح تراز آب خزر تا پایان این قرن پیش‌بینی شده است.»
وی ادامه داد: «پدیده تغییر اقلیم با تأثیر بر شرایط طبیعی مؤلفه‌های آب و هوایی در کره زمین، موجب افزایش سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها می‌شود اما این مسئله با رویکردی متفاوت منجر به کاهش سطح تراز آب دریاها و دریاچه‌های محصور در خشکی خواهد شد. براساس نتایج آخرین دستاوردها و مطالعات انجام شده پیرامون آینده وضعیت منابع آب دریای خزر و تأثیر روند افزایش دمای ناشی از ازدیاد غلظت گازهای گلخانه‌ای، پیش‌بینی شده، سطح تراز آب دریای خزر همانند دیگر دریاهای داخلی، با کاهش قابل ملاحظه‌ای رو‌به‌رو خواهد شد.»
انقراض فک خزری نشان از بحران زیستی دریای خزر دارد
بنی هاشم گفت: «بررسی هر موضوعی در دریای خزر به طور موثری به وضعیت منابع آبی دریا از بعد کمی و کیفی وابسته است و طبیعتا تغییرات حادث بر منابع آب خزر بر همه ابعاد اکوسیستم خزری اثر گذار خواهد بود از جمله موضوع زیستمندان و البته فک خزری که نماد سلامت زیستی در دریای خزر است.»
کاهش سطح آب خزر، تهدیدی جدی برای سواحل، زیرساخت‌ها، تالاب‌ها و تنوع زیستی منطقه است
رئیس مرکز تحقیق دریای خزر گفت: «روند نوسانی آب، بیش از هر چیز سواحل مشرف و کاربری‌های ساحلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شرایط فعلی و دورنمای آتی کاهش سطح آب، به‌عنوان هشداری برای زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های بهره‌برداری در مناطق ساحلی خزر به‌حساب آمده و ادامه وضعیت فعلی مطابق تجارب و رخدادهای تاریخی گذشته، می‌تواند مناطق ساحلی، سکونتگاه‌ها و فعالیت‌های متنوع اقتصادی و اجتماعی شامل بنادر و شیلات، آبگیر نیروگاه‌ها و ... را تحت‌الشعاع قرار دهد.»
وی افزود: «از اهم پیامدهای ناشی از تشدید کاهش سطح آب، ایجاد چالش در زیرساخت‌ها و کاربری‌های اقتصادی و اجتماعی، خشک شدن ذخایر آبی وابسته به دریای خزر (تالاب‌ها، خلیج‌های کناره‌ای و ...)، افزایش عرصه ساحل و دخل و تصرف انسانی در حریم دریا، از بین رفتن تنوع زیستی و اکوسیستم‌های ساحلی، افزایش غلظت آلاینده‌های محیطی دریا و مصب رودخانه‌ها، اثرات منفی بر آبخوان‌های ساحلی و تأثیر بر فعالیت بنادر و شرایط دریانوردی قابل ذکر است.»
ایران پرتراکم‌ترین ساحل دریای خزر را دارد
بنی هاشم گفت: «در منظر کلی و از جنبه شرایط هندسی دریای خزر، به جهت شیب کم سواحل شمالی و تا حدی قسمت های میانی خزر، بیشترین ابعاد تاثیر کاهش سطح آب و پسروی دریا در این سواحل مورد انتظار می باشد و بخش های جنوبی خزر به جهت شیب و عمق بیشتر، کم تر از سایر سواحل خزری دستخوش پسروی خواهند شد.»
وی افزود: «لکن سواحل جنوبی دریای خزر از نظر شرایط جمعیتی و سکونتگاهی، پرتراکم ترین بخش خزر بوده و ابعاد متنوع پسروی دریا در این قسمت از سواحل خزر وسیع تر خواهد بود و این مسئله اهمیت پیش آگاهی نسبت وضعیت آتی سواحل شمالی کشور و تاثیر کاهش منابع آبی بر ظرفیت ها و زیرساخت های موجود و برنامه های توسعه ای را تاکید می کند.»
ضروری است کشورهای حاشیه خزر برای مقابله با کاهش آب و آلودگی همکاری کنند
این کارشناس و متخصص حوزه دریای خزر تاکید کرد: «از اقداماتی که در برهه کنونی برای کمک به مدیریت آثار و پیامدهای کاهش آب خزر و بهبود شرایط محیطی خزر با تاکید بر رویکرد سازگاری می‌توان ذکر کرد، جلب مشارکت و همکاری کشورهای حوضه این دریا بالاخص پنج کشور ساحلی در موضوع کاهش آب خزر حسب شرایط کنونی و زمینه‌سازی برای همکاری و توجه به مباحث کمی و کیفی منابع آبی خزر و نیز موضوع آلودگی‌های فیزیکی، شیمیایی و زیستی و ارائه راهکارها و تدوین برنامه اقدامات مشترک در خصوص پایش محیطی و به اشتراک گذاشتن نتایج است. از دیگر برنامه‌ها برگزاری نشست‌های علمی و تخصصی بین‌المللی در زمینه های مختلف منابع آب، محیط‌زیست دریای خزر و آثار تغییرات اقلیمی جهت بهره‌مندی از ظرفیت‌های علمی برای کمک به اتخاذ و تدوین برنامه‌های جامع مدیریت منابع آبی خزر و پیامدهای پسروی آب دریا است.»
وی افزود: «در بعد دیگر اطلاع‌رسانی و جمع‌آوری اطلاعات از فعالیت‌هایی که در زمینه بهره‌برداری از آب دریای خزر توسط کشورها صورت می‌گیرد و اقداماتی که در شرایط کاهش سطح آب می‌باید؛ جدی‌تر دنبال شود نظیر آمادگی، واکنش و همکاری منطقه‌ای در مبارزه با سوانح آلودگی‌ها از جمله آلودگی نفتی و سایر بهره‌برداری‌ها با تقویت بسترهای همکاری موجود بین کشورهای ساحلی دریای خزر است که می‌باید در برهه کنونی بیش از پیش مورد تأکید، اجماع و همکاری کشورهای منطقه قرار گیرد.»
پیشروی سواحل خزر نیازمند مدیریت و صیانت قانونی از اراضی و حریم دریاست
در نهایت بنی‌هاشم گفت: «یکی از پیامدهای بارز کاهش منابع آبی خزر، پسروری و افزایش عرصه سواحل می باشد و این پیامد نیازمند مدیریت ویژه از جمله ساماندهی، قانون گذاری و نظارت با تاکید بر صیانت از اراضی و حریم دریا و حریم خلیج و تالابهای پیرامون و سایر محدوده های متاثر از کاهش آب است چرا که این محدوده ها بخشی از پهنه آبی خزر است و هم به لحاظ قانونی و هم به جهت پایداری و ایمنی هر گونه بارگزاری سازه ای، می باید صیانت و کنترل شود.»
