گلیوبلاستوما یکی از چالش‌برانگیزترین سرطان‌هاست؛ مشاهده این تومور در کودکان نادر است
فوق تخصص جراحی مغز واعصاب کودکان بیمارستان فوق تخصصی محک گفت: گلیوبلاستوما می‌تواند در کودکان هم رخ دهد، اما خوشبختانه بسیار نادر است. به طور کلی، تومورهای مغزی در کودکان نسبت به بزرگسالان الگوهای متفاوتی دارند.
گلیوبلاستوما یک نوع تومور مغزی بدخیم و تهاجمی است که از سلول‌های گلیال (سلول‌های پشتیبان مغز) منشا می‌گیرد. این تومور به سرعت رشد می‌کند و به بافت‌های اطراف مغز نفوذ می‌کند، که همین امر تشخیص و درمان آن را چالش‌برانگیز می‌کند. به همین بهانه با دکتر مرتضی اشرافی فوق تخصص جراحی مغز واعصاب کودکان بیمارستان فوق تخصصی محک درباره این تومور مغزی، علایم، روشهای درمان و ... گفتوگو کردهایم که در ادامه میخوانید:
گلیوبلاستوما چیست و چرا تا این حد نگران‌کننده محسوب می‌شود؟
مغز ما از سلول‌های مختلفی تشکیل شده است. دسته‌ای از این سلول‌ها، سلول‌های «گلیال» یا «پشتیبان» نام دارند که وظیفه‌شان حمایت و تغذیه سلول‌های اصلی عصبی یا همان نورون‌هاست. گلیوبلاستوما (Glioblastoma) یا به اختصار GBM، نوعی تومور سرطانی است که از همین سلول‌های پشتیبان نشأت می‌گیرد.
دلیل نگرانی اصلی ما دو مورد است: اول، سرعت رشد بسیار بالای این تومور. دوم، ماهیت تهاجمی و نفوذی آن. برخلاف بسیاری از تومورها که یک توده مشخص و با مرزهای واضح دارند، گلیوبلاستوما مانند ریشه‌های یک گیاه در بافت سالم مغز نفوذ می‌کند. این ویژگی، حذف کامل تومور را از طریق جراحی فوق‌العاده دشوار و تقریباً غیرممکن می‌سازد، چرا که ما نمی‌توانیم بافت سالم مغز را بیش از حد دستکاری کنیم.
چه علائمی ممکن است یک فرد را مشکوک به این بیماری کند؟ آیا علائم خاص و منحصر به فردی دارد؟
متأسفانه گلیوبلاستوما علائم اختصاصی ندارد و علائم آن بسته به محل قرارگیری تومور در مغز متفاوت است. اما برخی علائم عمومی و شایع وجود دارند که باید جدی گرفته شوند، خصوصاً اگر به صورت پیش‌رونده و جدید باشند. این علائم عبارتند از:
سردردهای شدید و مداوم: که معمولاً صبح‌ها بدتر است و با مسکن‌های معمولی بهبود پیدا نمی‌کند.
تشنج: شروع ناگهانی تشنج در فردی که سابقه آن را نداشته، یک زنگ خطر جدی است.
تغییرات شخصیتی یا رفتاری: مثلاً بی‌تفاوتی، پرخاشگری ناگهانی یا اختلال در قضاوت.
مشکلات شناختی: مانند اختلال در حافظه کوتاه‌مدت، مشکل در پیدا کردن کلمات یا عدم تمرکز.
ضعف یا بی‌حسی پیش‌رونده در یک سمت بدن (دست یا پا).
اختلال در تکلم یا بینایی.
نکته کلیدی این است که این علائم به مرور زمان بدتر می‌شوند. اگر فردی چنین علائمی را تجربه کرد، باید هرچه سریع‌تر به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند.
فرآیند تشخیص چگونه انجام می‌شود؟
قدم اول، یک معاینه دقیق عصبی است. ما رفلکس‌ها، قدرت عضلانی، حس، بینایی و تعادل بیمار را بررسی می‌کنیم. اگر به وجود ضایعه‌ای در مغز مشکوک شویم، قدم بعدی و قطعی، تصویربرداری است.
ابزار طلایی ما برای تشخیص، ام‌آر‌آی (MRI) مغز با تزریق ماده حاجب است. در تصاویرMRI، گلیوبلاستوما معمولاً به شکل یک توده حلقوی با مرکز مرده (نکروز) دیده می‌شود که ماده حاجب را به شدت جذب می‌کند. این نما بسیار شاخص است. اما تشخیص نهایی و قطعی، همیشه با نمونه‌برداری (بیوپسی) و بررسی آسیب‌شناسی (پاتولوژی) تایید می‌شود. یعنی تکه‌ای از تومور، یا در حین جراحی برای برداشتن توده و یا به صورت مجزا، برداشته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا نوع دقیق و درجه بدخیمی سلول‌ها مشخص شود.
وقتی تشخیص قطعی شد، چه راهکارهایی برای بیمار وجود دارد؟
درمان گلیوبلاستوما یک کار تیمی و چند رشته‌ای است و صرفاً به جراحی محدود نمی‌شود. پروتکل استاندارد شامل سه بخش اصلی است:
1. جراحی (Surgical Resection): هدف اول ما، برداشتن حداکثر میزان ممکن از تومور است، البته تا جایی که به عملکردهای حیاتی مغز بیمار (مثل تکلم یا حرکت) آسیبی وارد نشود. هرچه تومور بیشتری برداشته شود، فشار از روی مغز کمتر شده، علائم بیمار بهبود می‌یابد و اثربخشی درمان‌های بعدی بیشتر می‌شود..
2. رادیوتراپی (پرتودرمانی): پس از جراحی و بهبود بیمار، مرحله پرتودرمانی به همراه شیمی‌درمانی خوراکی آغاز می‌شود. به مدت حدود شش هفته، به بستر تومور و حاشیه آن اشعه تابانده می‌شود تا سلول‌های سرطانی باقی‌مانده از بین بروند.
3. شیمی‌درمانی (Chemotherapy): همزمان با رادیوتراپی، بیمار یک داروی شیمی‌درمانی خوراکی به نام تموزولوماید (Temozolomide) را دریافت می‌کند. پس از اتمام دوره پرتودرمانی، این دارو برای چندین دوره دیگر به تنهایی ادامه می‌یابد.
پیش‌آگهی این بیماری چگونه است و چه چشم‌اندازی برای آینده وجود دارد؟
باید صادقانه بگویم که گلیوبلاستوما همچنان یکی از چالش‌برانگیزترین سرطان‌هاست و متاسفانه علی‌رغم تمام این درمان‌های ترکیبی، بیماری در اکثر موارد پس از مدتی عود می‌کند. اما این به معنای ناامیدی نیست. اولاً، هدف ما از درمان، افزایش طول عمر بیمار همراه با حفظ کیفیت زندگی است. ما برای هر روز و هر ماه زندگی باکیفیت بیمار می‌جنگیم.
ثانیاً، علم به سرعت در حال پیشرفت است. تحقیقات گسترده‌ای در زمینه ژنتیک تومور، درمان‌های هدفمند (Targeted Therapy) و فعال‌سازی سیستم ایمنی بدن برای حمله به سلول‌های سرطانی در جریان است. هر سال که می‌گذرد، ما درک بهتری از این بیماری پیدا می‌کنیم و گام‌های کوچکی به جلو برمی‌داریم.
یک سوال که شاید ذهن بسیاری از خانواده‌ها را درگیر کند این است که آیا این بیماری در کودکان هم دیده می‌شود؟ آیا در بچه‌ها هم گلیوبلاستوما داریم؟
بله، اما با ملاحظات بسیار مهمی. گلیوبلاستوما می‌تواند در کودکان هم رخ دهد، اما خوشبختانه بسیار نادر است. به طور کلی، تومورهای مغزی در کودکان نسبت به بزرگسالان الگوهای متفاوتی دارند.
آگلیوبلاستومای واقعی اطفال، زیرمجموعه‌ای از HGG اطفال است. اما امروزه بسیاری از تومورهایی که قبلاً این نام را می‌گرفتند، بر اساس پروفایل ژنتیکی‌شان، نام‌های دقیق‌تری پیدا کرده‌اند.
هنوز می‌توانیم از این لغت برای تومورهایی در کودکان استفاده کنیم که معیارهای تشخیصی مولکولی و بافتی گلیوبلاستوما را طبق تعریف (WHO) داشته باشند و جهش‌های اختصاصی دیگری در آنها یافت نشود. اما پزشکان و پاتولوژیست‌های مدرن، تمایل دارند از اصطلاح جامع‌تر و دقیق‌تر گلیومای درجه بالای اطفال (Pediatric High-Grade Glioma) استفاده کنند و سپس نوع مولکولی آن را مشخص کنند. این کار به انتخاب درمان هدفمند و پیش‌بینی آینده بیماری کمک شایانی می‌کند.
در واقع، این تغییر نام، صرفاً یک بازی با کلمات نیست؛ بلکه نشان‌دهنده درک عمیق‌تر ما از بیولوژی این تومورها و حرکت به سوی پزشکی دقیق و شخصی‌سازی شده (Precision Medicine) برای این کودکان است.
