بررسی یک ادعای قدیمی؛ سهم ماینر‌ها در بی‌برقی چقدر است؟

فرارو- محمد اله داد، معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر اعلام کرد: مراکز استخراج رمز ارز عامل ۲۰  درصد ناترازی برق کشور هستند.

به گزارش فرارو؛ به‌عبارت دیگر، اگر مصرف کل برق مازاد بر تولید حدود ۲٬۰۰۰ مگاوات باشد، حدود ۴۰۰ مگاوات آن ناشی از استخراج غیرمجاز است. این مصرف غیرمجاز معادل خروجی دو رآکتور اتمی بوشهر است و حدود پنج درصد مصرف کل برق را دربرمی‌گیرد که فشار روی شبکه را دوچندان می‌کند. این فشار مضاعف بر شبکه موجب شد توانیر طبق یک ابلاغیه رسمی، دستور به خاموشی سراسری همه واحدهای استخراج رمزارز اعم از مجاز و غیرمجاز تا اطلاع ثانوی صادر کند. 

ایران بهشت ماینرهای زیرزمینی

گاهی از ایران به عنوان بهشت استخراج کنندگان زیرزمینی بیت کوین یاد می‌کنند. یکی از علت‌های اصلی، وجود بستر مناسب برای اقدامات زیرزمینی ماینرها و سواستفاده از برق یارانه‌ای است که در ردیف ارزان‌قیمت‌‌ترین برق جهان رده‌بندی می‌شود.

بر اساس گزارش شرکت توانیر و وزارت نیرو، هزینه تولید برق در نیروگاه‌های حرارتی (گاز و گازوئیل) حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ تومان به ازای هر کیلووات‌ساعت است. 

در جدول زیر، تعرفه برق ایران بر اساس نرخ رسمی توانیر در ایران و میانگین قیمت برق خانگی در کشورهای خاورمیانه بر اساس داده‌های مراجع رسمی مانند شرکت توانیر، آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، بانک جهانی و وب‌سایت GlobalPetrolPrices آمده. برای محاسبه معادل دلاری، نرخ تبدیل ۱ دلار = ۸۹٬۰۰۰ تومان در نظر گرفته شده است.

جدول مقایسه قیمت برق در ایران و کشور‌های منطقه

همان‌طور که در جدول بالا مشاهده می‌شود، نرخ برق خانگی در ایران، حتی با افزایش تعرفه‌ها در سال ۱۴۰۴، همچنان از پایین‌ترین سطح‌های منطقه است. در بیشترین حالت، تعرفه برق ایران حدود ۳.۳ برابر ارزان‌تر از ارزان‌ترین نرخ برق در خاورمیانه یعنی برق عراق محاسبه می شود.

طبق اعلام رسمی شرکت توانیر، قیمت برق برای پله نخست مصرف (تا ۱۰۰ کیلووات‌ساعت) حدود ۱۳۹ تومان به ازای هر کیلووات‌ساعت است که معادل تقریبی ۰.۰۰۱۶ دلار می‌شود. این رقم در مقایسه با کشورهای همسایه، مانند ترکیه با حدود ۰.۰۹۸ دلار و امارات با حدود ۰.۰۷۱ دلار، اختلاف قابل توجهی را نشان می‌دهد.

اختلاف قابل توجه قیمت برق در ایران نسبت به بسیاری نقاط جهان، استخراج رمزارز را حتی با دستگاه‌های پرمصرف و کم‌بازده نیز در کشور سودآور کرده است. این موضوع به عنوان یکی از عوامل اصلی رشد استخراج غیرمجاز در ایران شناخته می‌شود.

همچنین برخی مراکز مانند  دامداری‌ها به دلایل مختلف از برق رایگان یا ثبت‌نشده برخوردار هستند که این شرایط، بستری مناسب برای فعالیت‌های زیرزمینی استخراج رمزارز فراهم کرده است.

در مقابل، استخراج قانونی ارز دیجیتال مستلزم ثبت دستگاه‌ها، ارائه محل مشخص و پرداخت تعرفه واقعی برق است. با این حال، تفاوت چشمگیر بین قیمت برق یارانه‌ای و هزینه برق واحدهای مجاز استخراج، انگیزه‌ای قوی برای دور زدن قوانین و گرایش به استخراج غیرمجاز ایجاد کرده است.

اقدام قاطعانه توانیر در مقابل ماینرهای غیرمجاز

از تاریخ ٧ خرداد ۱۴۰۴، شرکت توانیر اعلام کرد استخراج رمز ارز، اعم از مجاز و غیرمجاز، به‌طور کامل ممنوع است.

بر اساس گفته محمد اله داد (معاون انتقال و تجارت خارجی توانیر)، سقف مصرف غیرعادی برق و استخراج زیرزمینی به‌شدت افزایش یافته و «یکی از جراحات، همین استخراج زیرزمینی است.»

طبق اطلاع رسمی، انشعاب‌های برق مراکز غیرمجاز در منازل، فروشگاه‌ها و دامداری‌ها به‌طور دائم قطع می‌شود.

دیدگاه موافقان اجرای سخت‌گیرانه

فشار مصرف غیرمجاز باعث قطعی برق در صنوف و منازل می‌شود و به تجهیزات آسیب می‌زند. مشترکان قانونی و کسانی که برق را به‌درستی و طبق تعرفه مصرف می‌کنند، نباید از بی‌تدبیری دیگران ضربه ببینند.

از سوی دیگر خاموشی‌های ناشی از ناترازی برق، کشاورزان و تولیدکنندگان را در فصل گرم با چالش روبه‌رو می‌کند.

این چالش زمانی جدی‌تر می‌شود که حتی قطعی برق شامل حال چراغ‌های راهنمایی و رانندگی است. همچنین قطعی برق برای واحدهای مسکونی بالای ۳ طبقه به دلیل قطعی پمپ آب، عملاً قطعی آب را هم به همراه دارد. محدود کردن استخراج غیرقانونی یکی از راه‌حل‌ها است.

دیدگاه منتقدان اقدام توانیر؛ تر و خشک را با هم نسوزانید!

برخی تحلیلگران معتقدند ریشه ناترازی برق کشور تنها به استخراج رمزارز محدود نمی‌شود. زیرساخت‌های فرسوده، تلفات بالای شبکه انتقال — که طبق آمار رسمی به حدود ۱۳ درصد می‌رسد — و همچنین کمبود سوخت در نیروگاه‌ها از جمله عوامل ساختاری هستند که در تشدید بحران برق نقش دارند. از این نظر، تمرکز صرف بر فعالیت‌های استخراج رمزارز و معرفی آن به‌عنوان متهم ردیف اول، می‌تواند نوعی ساده‌سازی مسأله تلقی شود.

از سوی دیگر، اعمال ممنوعیت‌های فراگیر بر استخراج رمزارز، نه‌تنها مراکز غیرمجاز بلکه فعالان قانونی و دارای مجوز را نیز تحت فشار قرار داده است. در عمل، بسیاری از این فعالان ناچار به تعطیلی کامل یا فعالیت مخفیانه شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که به تعبیر برخی فعالان، "تر و خشک با هم سوخته‌اند". این روند به‌طور مستقیم بر چشم‌انداز توسعه صنعت رمزارز در ایران تأثیر منفی گذاشته و موجب از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی و فناورانه در این حوزه شده است.