نابودی زاگرس فقط به خاطر ۲درجه گرما!
تغییر اقلیم و گرمای بی سابقه در رویشگاه‌های زاگرسی، زنگ خطر نابودی زاگرس و بلوط‌زارهای ارزشمند آن را بیش از هر زمان دیگری به صدا درآورده است.
افزایش بی‌سابقه دمای هوا در منطقه زاگرس، همراه با شدت گرفتن بادهای گرم و خشک، زنگ خطر تازه‌ای برای یکی از مهم‌ترین رویشگاه‌های جنگلی ایران به صدا درآورده است. جنگل‌های بلوط که ستون فقرات بوم‌سازگان زاگرس به شمار می‌روند، حالا بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید تغییر اقلیم قرار گرفته‌اند. تهدیدی که نه‌تنها اکوسیستم منطقه، بلکه معیشت هزاران خانوار محلی را نیز تحت تاثیر قرار داده است. در چنین شرایطی، اجرای راهبردهای علمی و مشارکت محور، ضرورت حیاتی برای حفاظت و بازسازی این میراث طبیعی به شمار می‌آید.
به گزارش همشهری آنلاین، پژوهش‌های اقلیمی ۴ دهه اخیر حاکی از آن است که منطقه زاگرس با افزایش میانگین دمایی ۱.۵ درجه سانتی‌گراد روبه‌رو بوده؛ افزایشی که حدود ۲ برابر سرعت گرمایش جهانی در همین بازه زمانی است. در کنار آن، بادهایی با شدت بیشتر بر وخامت اوضاع افزوده است.
دکتر پدرام عطارد، عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تحلیل داده‌های هواشناسی گفت: «از سال ۱۳۸۷ تاکنون، افزایش دما در زاگرس تقریبا بدون وقفه ادامه داشته است. هم‌اکنون ۷۵ درصد ایستگاه‌های هواشناسی منطقه، افزایش معنادار دما را ثبت کرده‌اند و در بیش از نیمی از آن‌ها، سرعت باد نیز افزایش یافته است. این پدیده‌ها، تهدید مستقیم برای منابع آبی، جنگل‌ها، کشاورزی و معیشت جوامع محلی به شمار می‌روند.»
تاثیر مخرب گرما بر بلوط‌زارها
آسیب رویشگاه‌های زاگرسی اما فقط به دمای بالا ختم نمی‌شود. رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری درگفت‌وگو یی که اخیرا داشته، تاکید می‌کند که تغییر اقلیم، زاگرس را بیش از سایر نواحی تحت تاثیر قرار داده است.
«سید هاشم موسوی‌نژاد» با اشاره به اثرات عمیق تغییر اقلیم بر اکوسیستم‌های جنگلی کشور گفت: «تغییر اقلیم نه تنها بر جنگل‌های ایران، بلکه بر جنگل‌های سراسر جهان آسیب وارد کرده است. این گرمای کم‌سابقه که گفته می‌شود ۲ برابر میانگین جهانی است، نشان از بحران عمیق دارد و به ویژه بر رویشگاه‌های زاگرسی و بلوط زارها تاثیر مخرب داشته است.»
او با اشاره به شرایط اقلیمی زاگرس ادامه داد: «زاگرس در حاشیه فلات مرکزی و مناطق خشک و نیمه خشک کشور قرار دارد. کشور ما نیز در کمربند خشک زمین واقع شده است، بنابراین تاثیر تغییرات اقلیمی بر زاگرس بیشتر از سایر مناطق است. افزایش تعداد، سطح و شدت آتش‌سوزی‌ها نیز گواه این موضوع است.»
موسوی‌نژاد افزود: «آفات و بیماری‌ها نیز تاکنون حدود ۱.۵ میلیون هکتار از عرصه‌های زاگرس را تحت تاثیر قرار داده‌اند که نشان از وضعیت نگران‌کننده این منطقه دارد. با این حال، این بدان معنا نیست که نمی‌توان راهکاری برای آن اندیشید. یکی از مهم‌ترین راهکارها، شناخت و آگاهی از منابع آب، خاک و پوشش گیاهی و حفاظت از آن‌ها تحت تاثیر اقلیم است.»
راهکار مقابله با تغییر اقلیم
این مسئول سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در ادامه تاکید کرد: «دنیا به سمت توسعه پوشش‌های گیاهی حرکت کرده است. برای مقابله با تغییر اقلیم یا باید انتشار آلاینده‌ها را کاهش دهیم یا غلظت کربن موجود در جو را پایین بیاوریم. توسعه پوشش گیاهی یکی از راهکارهای کاهش غلظت کربن است و کشورها به‌راحتی می‌توانند آن را دنبال کنند. در زاگرس نیز باید از این رویشگاه‌های ارزشمند محافظت کنیم و جلوی قطع درختان، بهره‌برداری بی‌رویه از چوب، تغییر کاربری‌ها و توسعه نامتوازن را بگیریم.»
موسوی‌نژاد با بیان اینکه بازسازی جنگل‌ها باید در دستور کار قرار گیرد، گفت: «اگر کیفیت جنگل‌ها در سالیان گذشته از نظر سطح، اشکوب‌ها و تاج پوشش کاهش یافته، لازم است که جنگل‌ها بازسازی شوند و به رویشگاه‌های اولیه توجه بیشتری شود. در عین حال، نمی‌توان جامعه محلی را از بهره‌برداری طبیعی از جنگل‌ها منع کرد، بلکه بهره‌برداری باید ضابطه‌مند و اصولی شود.»
آغاز طرح پایلوت در ۴ منطه زاگرس
موسوی‌نژاد با اشاره به تهیه سند «مدیریت پایدار بوم‌سازگان زاگرس» گفت: «در قالب این سند، جنگلداری اجتماعی در ۴ منطقه پایلوت زاگرس با مشارکت مردم اجرا می‌شود. هدف این است که هم حفاظت و هم بهره‌برداری صحیح و پایدار انجام شود. متاسفانه تاکنون به دلیل نبود مدیریت صحیح و ساختار قانونی و ضوابط مشخص، مردم به شکل رقابتی و صرفاً در راستای منافع شخصی خود از منابع جنگل استفاده کرده‌اند. از قطع پوشش گیاهی گرفته تا چرا، شخم و شیار، زراعت، استفاده از سموم و زراعت زیر اشکوب که مانع استقرار نهال‌های جنگلی می‌شود.»
او افزود: «این روند، جنگل را به سمت زوال می‌برد و در آینده کشاورزی برای آنهایی که در زیر اشکوب زراعت می‌کنند نیز بهره‌وری نخواهد داشت. بنابراین در سند مدیریت پایدار زاگرس، هدف رسیدن به یک بازی برد- برد است. یعنی هم حفاظت و مدیریت عرصه‌ها با مردم باشد و هم مردم از مواهب جنگل بهره مند شوند.»
گسترش طرح نجات به ۱۱ استان
موسوی‌نژاد با اشاره به تعیین مناطق پایلوت برای اجرای طرح گفت: «۲ منطقه در زاگرس شمالی (استان‌های کردستان و کرمانشاه)، یک منطقه در زاگرس مرکزی (چهارمحال و بختیاری) و یک منطقه در زاگرس جنوبی (فارس، شهرستان نورآباد) از جمله مناطقی هستند که امسال طرح پایلوت آن‌ها اجرایی می‌شود؛ اعتبار اجرای آن نیز تامین شده است. برای سال آینده نیز گسترش طرح به ۱۱ پایلوت دیگر در ۱۱ استان زاگرسی در دستور کار است و در نهایت طی یک برنامه زمان‌بندی ۵ ساله، این طرح به همه عرصه‌های زاگرس گسترش خواهد یافت. اجرای این برنامه‌ها باید محتاطانه و متناسب با پیچیدگی‌های اکولوژیکی زاگرس باشد. اگر مردم ببینند که این طرح برایشان منافع دارد، حتما مشارکت خواهند کرد.»
رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال در پایان تاکید کرد: «با وجود آسیب‌های وارده از تغییر اقلیم، باید با اراده قوی تر برای پیاده‌سازی الگوهای نجات جنگل‌های زاگرس حرکت کنیم.»
