دیپلماسی زیر سایه تهدید

فرارو- یکی از مسائلی که اکنون پس از پایان جنگ میان ایران و اسرائیل پرسش برانگیز شده، این است که در سایه ادامه تهدیدهای لفظی آمریکا و اسرائیل، اساسا جایی برای دیپلماسی باقی خواهد ماند یا خیر. 

به گزارش فرارو، پس از روی کار آمدن دولت ترامپ و با آنکه دولت وی در دور نخست خود سابقه ترک شماری از پیمان های بین‌المللی نظیر «توافقنامه پاریس» و «توافق برجام» را داشت، با این حال، ایران درهای دیپلماسی را به روی ایالات متحده آمریکا و دیگر کشورهای غربی نبست؛ هرچند به مذاکرات امید هم نبست. 

ترامپ در دور نخست ریاست جمهوری خود از شماری از پیمانهایی که رؤسای جمهور پیشین آمریکا آن را به امضا رسانده بودند، خارج شد؛ پیمان های نظیر «معاهده زیست محیطی پاریس» که به «توافقنامه پاریس» مشهور بود و در سال ۲۰۱۵ از سوی نمایندگان ۱۹۶ کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفته بود؛ «پیمان شراکت تجاری اقیانوس آرام» مشهور به «شراکت ترنس پسیفیک» (Trans-Pacific Partnership) که یک شراکت تجاری میان ۱۲ کشور حاشیه اقیانوس آرام بود، «پیمان منع موشک های هسته‌ای میان برد» که در سال ۱۹۸۷ میان میخائیل گورباچف، آخرین رهبر شوروی سابق و رونالد ریگان، رئیس جمهور امریکا به امضا رسید، تنها بخشی از پیمان هایی بودند که پس از حضور ترامپ در کاخ سفید، آمریکا خروج از آن‌ها را اعلام کرد. 

خروج از برجام

شاید از دید ما ایرانی‌ها، مهمترین پیمانی که ترامپ در دور نخست حضور خود در کاخ سفید از آن خارج شد، توافق «برنامه جامع اقدام مشترک» موسوم به «برجام» بود؛ توافقنامه‌ای که نزدیک به دو سال (از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵) بر روی آن کار شد و سرانجام میان ایران و گروه ۵+۱ به امضا رسید. ترامپ پس از به قدرت رسیدن در دور نخست ریاست جمهوری، خروج از این پیمان بین‌المللی را در سال ۲۰۱۸ اعلام و در راستای فشار حداکثری تحریم هایی را اعمال کرد. این تحریم‌ها علیه تمام کشورها و شرکت‌هایی که با ایران تجارت دارند، اعمال شد. 

پنج دور مذاکره پر چالش

با این سابقه‌ای که در بالاتر از دولت نخست ترامپ ذکر کردیم، پس از انتخاب مجدد وی به عنوان رئیس جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴ با آنکه مقامات ایران اعتمادی به هرگونه توافق با دولت ترامپ نداشتند، اما با این حال درهای دیپلماسی را به روی طرف های غربی نبستند و سرانجام توافق کردند تا وارد مذاکرات هسته‌ای با دولت ترامپ شوند. 

ترامپ در تاریخ دوشنبه هفتم آوریل (برابر با ۱۸ فروردین ۱۴۰۴) در دیدار خود با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی از برنامه ریزی برای آغاز مذاکرات مستقیم هسته‌ای با ایران خبر داد؛ هرچند تهران با تأیید اصل خبر مذاکره اعلام کرد این مذاکرات غیرمستقیم برگزار خواهد شد. 

تا پیش از آغاز جنگ میان ایران و اسرائیل، ایران و آمریکا پنج دور مذاکرات غیرمستقیم را با میانجی‌گری عمان به انجام رساندند. مهمترین چالش در این پنج دور مذاکرات پذیرش حق غنی‌سازی ایران از سوی آمریکا بود. 

استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه در ابتدا در مصاحبه‌ای با شبکه فاکس نیوز، با بیان اینکه آمریکا به دنبال «محدود کردن غنی‌سازی ایران است؛ نه نابودی کامل برنامه هسته‌ای این کشور» گفت: «ایران نیازی به غنی‌سازی بالاتر از ۳.۶۷ درصد ندارد. در برخی موارد به ۶۰ درصد رسیده‌اند، در مواردی دیگر ۲۰ درصد؛ این قابل قبول نیست.» 

او همچنین در ادامه مصاحبه گفت: «شما برای داشتن یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی - همان‌طور که ادعا می‌کنند - نیازی به غنی‌سازی بالای ۳.۶۷ درصد ندارید.» این سخنان ویتکاف از سوی بسیار از تحلیلگران و کارشناسان به این معنا تعبیر شد که آمریکا با غنی‌سازی ایران تا سطح ۳.۶۷ درصد مشکلی ندارد. 

اما دیری نپایید که به یکباره نماینده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای سخنانش را عوض کرد و مدعی شد ایران به طور کلی حق غنی‌سازی ندارد. ویتکاف  در همین راستا در گفت‌و گویی با «ای‌بی‌سی نیوز» گفت: «ما خط قرمز واضحی داریم که غنی‌سازی است. ما حتی نمی‌توانیم اجازه یک درصد توانمندی غنی‌سازی را بدهیم. ما پیشنهادی به ایرانی‌ها ارائه رده‌ایم که فکر می‌کنیم بدون بی‌احترامی به آن‌ها به بخش‌هایی از این مسئله می‌پردازد. بنابراین، این حائز اهمیت است. ما می‌خواهیم در این زمینه به راهکاری دست پیدا کنیم و فکر می‌کنیم که می‌توانیم.» 

شروع جنگ در میانه مذاکره

اما با وجود سخنان ضد و نقیض مقامات آمریکایی، ایران میز مذاکره را ترک نکرد و تیم مذاکره کننده ایران تلاش کرد تا ضمن حفظ حقوق هسته‌ای کشورمان، برای رسیدن به یک راه حل مورد رضایت طرفین به مذاکرات ادامه دهد؛ مذاکراتی که البته با چراغ سبز آمریکا به اسرائیل برای حمله به برنامه هسته‌ای ایران نا تمام ماند. 

در حالی که مقامات آمریکایی و ایرانی ۵ دور مذاکرات غیر مستقیم را به پایان رسانده بودند و در حال آماده‌سازی خود برای برگزاری دور ششم مذاکرات بودند، به ناگاه نیروی هوایی اسرائیل در سحرگاه ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ حملاتی را به ایران انجام داد و جنگ ایران و اسرائیل رسما آغاز شد. 

پس از این تجاوز اسرائیل که با چراغ سبز آمریکا آن هم در میانه مذاکرات هسته‌ای آغاز شده بود، دونالد ترامپ در واکنش گفت: «۲ ماه پیش، به ایران فرصتی ۶۰ روزه برای رسیدن به توافق دادم و آن‌ها باید توافق می‌کردند. امروز روز ۶۱ام است.» 

پایبندی ایران به روند مذاکره پس از پایان جنگ

اما با آنکه در جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل طرف های غربی آشکارا به حمایت از تجاوز رژیم صهیونیستی پرداختند، اما پس از پایان جنگ مقامات ایران بار دیگر از آماده بودن برای انجام مذاکره و حل مسأله هسته‌ای ایران از طریق دیپلماتیک سخن گفتند. 

سید عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان هفته گذشته در دیدار با سفرا، کارداران و رؤسای نمایندگی‌های خارجی در تهران بار دیگر بر حل دیپلماتیک مسأله هسته‌ای ایران تأکید کرد و گفت: «هیچ راهی جز بازگشت به دیپلماسی و یک راه حل مذاکره شده و توافق شده وجود ندارد و جنگ اخیر این موضوع را بیش از پیش ثابت کرد. ایران کماکان آمادگی دارد که از مسیر دیپلماسی این اطمینان را ایجاد کند، البته قبل از آن باید طرف‌های مقابل در ما ایجاد اطمینان کنند که خواهان دیپلماسی هستند نه اینکه دیپلماسی پوششی برای اهداف و مقاصدشان است.» 

دیپلماسی در سایه تهدیدات آمریکا

با وجود تأکید چندباره ایران بر پیمودن روند دیپلماتیک، اما طرف غربی به خصوص آمریکا بر تهدید ایران پافشاری دارد. در جدیدترین مورد، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در واکنش به مصاحبه عراقچی، وزیر خارجه کشورمان با شبکه فاکس نیوز در حساب کاربری خود در تروث سوشال با تکرار تهدید به حمله دوباره به ایران نوشت: «عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در خصوص سایت های هسته‌ای ایران گفته است خسارت‌ها خیلی شدید بوده‌اند و آن‌ها تخریب شده‌اند. البته که چنین است؛ همانطوری که من هم گفته بودم. ما در صورتی که نیاز باشد بار دیگر این کار را تکرار می‌کنیم.» 

این سخنان ترامپ در واکنش به مصاحبه اخیر عراقچی با شبکه فاکس نیوز بوده است که وزیر خارجه کشورمان در آن گفته بود: «الان [غنی‌سازی] متوقف شده است؛ بله، خسارت‌ها جدی و شدید بوده؛ اما آشکارا بگویم ما نمی‌توانیم از غنی‌سازی دست بکشیم؛ چرا که این دستاورد دانشمندان ما هست و اکنون بیش از همه مایه غرور ملی است.» 

عراقچی همچنین گفته بود: اگر آمریکا برای یک راه حل بُرد-بُرد بیاید، من آماده‌ام با آن‌ها تعامل کنم. ما آماده هستیم تا هر اقدام اعتمادسازی را که لازم است، برای اثبات این مسأله که برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است و برای همیشه صلح‌آمیز باقی می‌ماند و ایران هیچگاه به سوی تسلیحات هسته‌ای نخواهد رفت، انجام دهیم و در عوض، ما انتظار داریم آن‌ها تحریم‌هایشان را بردارند.»

تهدید ترامپ به حمله دوباره نظامی در حالی در واکنش به مصاحبه عراقچی مطرح شده بود که عراقچی در این مصاحبه صراحتا از آمادگی ایران برای انجام اقدامات اعتمادساز در قبال غرب سخن گفته بود. از سوی دیگر این سخنان تهدید آمیز ترامپ در حالی مطرح شده است که «کرولاین لیویت» سخنگوی کاخ سفید شامگاه دوشنبه در سخنانی گفت: «دولت آمریکا آماده مذاکره با ایران است.» 

حال بایستی دید آیا با وجود آنکه آمریکا و به خصوص دولت ترامپ تا کنون به روند دیپلماسی پایبند نمانده و نیز با آنکه ترامپ تهدیدهای مکرر به حمله دوباره به ایران انجام می‌دهد، مسیری برای حل مسأله هسته‌ای به شکل دیپلماتیک باقی خواهد ماند و طرفین می‌توانند از مرحله بدبینی و اقدامات خصمانه گذر کرده و به چارچوبی برای همکاری در زمینه هسته‌ای دست یابند یا خیر.