سناریوی خروج ایران از NPT؛ پس از آن چه خواهد شد؟

فرارو- پس از جدی‌تر شدن اظهارات مقامات اروپایی درباره احتمال فعال‌سازی مکانیسم ماشه در شهریور ماه پیش‌رو، زمزمه‌های خروج ایران از معاهده عدم اشاعه یا NPT نیز جدی‌تر و بیشتر شنیده می‌شود.

به گزارش فرارو، پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، NPT یا به طور خلاصه معاهده عدم اشاعه، پیمانی بین‌المللی است که مشخص می‌کند کدام کشورها مجاز به در اختیار داشتن سلاح هسته‌ای هستند (پنج کشور عضو دائم شورای امنیت) و حقوق هسته‌ای صلح‌آمیز دیگر کشور چیست. در صورتی که ایران از این معاهده خارج شود، تعهدی نسبت به صلح‌آمیز ماندن برنامه هسته‌ای خود ندارد.

مراحل خروج

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس چند روز قبل به صورت غیرقطعی اعلام کرد که واکنش ایران به فعالسازی مکانیسم ماشه، خروج از ان‌پی‌تی خواهد بود. ابراهیم رضایی اخیراً در توئیتر نوشت: «محتمل‌ترین گزینه در برابر فعال‌سازی مکانیسم ماشه، خروج از NPT است.» با توجه به ارتباطات مستمر وزارت امور خارجه به عنوان مجری سیاست خارجی کشور با این کمیسیون و برگزاری جلسات منظم میان دو دستگاه و اخباری که در این حوزه وجود دارد، این احتمال را می‌توان جدی گرفت. در صورتی که این اقدام انجام شود، مسائل کمی متفاوت خواهد شد.

خروج از NPT بر اساس ماده ۱۰ این پیمان صورت می‌گیرد. خروج از این معاهده روندی حقوقی و سه ماهه است. ایران باید در زمان آغاز این روند سه ماهه، طی اعلامیه‌ای خروج خود را به شورای امنیت سازمان ملل، دیگر کشورهای عضو پیمان ارائه دهد. برخی منابع از شورای حکام آژانس نیز به عنوان یکی از گیرندگان این اعلامیه نام می‌برند. ایران در اعلامیه‌ رسمی و کتبی که ارائه می‌دهد، دلایل خود برای خروج را اعلام می‌کند. بر اساس ماده ۱۰، این دلایل «باید شامل شرح رویدادهای فوق‌العاده‌ای باشد که به نظر آن کشور منافع عالیه‌اش را به خطر انداخته است.» ایران باید مشخص کند که عضویت در معاهده عدم اشاعه و تعهد به آن، چه تهدیدهایی برای آن کشور به وجود آورده و از لحاظ امنیتی چه مسائلی را به وجود آورده است. این تهدیدها، در زمره تهدیدهای راهبردی قرار می‌گیرند.

خروج از NPT سه ماه زمان می‌برد و کشور متقاضی که در اینجا ایران است، تا پایان این دوران انتظار همچنان عضو پیمان محسوب می‌شود و متعهد به اجرای تعهدات و پروتکل‌های پادمانی است. ارائه گزارش‌های فنی به آژانس نیز ادامه پیدا خواهد کرد. در مورد ایران، فعلا همکاری‌ها با آژانس به دلایل ایمنی و امنیتی تعلیق شده و شعام به عنوان بالاترین مرجع تصمیم‌گیری بر اساس قانون تعلیق همکاری، هنوز تشخیص نداده که این همکاری باید برقرار شود. همین شرایط نیز وضعیت را به دلیل واکنش‌های بعدی خروج از ان‌پی‌تی پیچیده‌تر می‌کند. چرا که مشخص نیست تا سه ماه پس از خروج، چه تحولاتی رخ می‌دهد.

سناریوی پس از خروج

ایران پس از سه ماه می‌تواند از معاهده خارج شود. این خروج، ایران را تبدیل به دومین کشوری می‌کند که از NPT خارج می‌شود. در حال حاضر پنج کشور هند، اسرائیل، پاکستان و کره شمالی عضو ان‌پی‌تی نیستند که سه مورد اول هیچ وقت به معاهده نپیوستند و کره شمالی نیز سال ۲۰۰۳، تصمیم پیشین خود را پس از یک دهه عملی کرد و از ان‌پی‌تی خارج شد. سودان جنوبی نیز ان پی تی را امضا نکرده است. چهار کشور دیگر دارای سلاح هسته‌ای هستند.

پس از این خروج، ایران هیچ تعهدی نسبت به معاهده و پادمان ندارد. مواد هسته‌ای و سایت‌های غنی‌سازی و تحقیقاتی خود را به آژانس اعلام نمی‌کند. گزارشی از سطح غنی‌سازی خود به آژانس ارائه نمی‌دهد. هیچ تعهد قانونی برای پذیرش بازرس‌ها وجود ندارد. همچنین ایران دیگر تعهد قانونی نخواهد داشت که برنامه هسته‌ای خود را صلح‌آمیز نگه دارد. می‌تواند به سمت برنامه هسته‌ای نظامی و ساخت سلاح حرکت کند.

ایران در صورتی از معاهده عدم اشاعه خارج می‌شود که اسنپ‌بک فعال شده و بار دیگر کشور تحت تحریم‌های فصل هفتی شورای امنیت سازمان ملل متحد بازگشته باشد. به طور طبیعی، پس از خروج ایران از NPT اجماعی رسانه‌ای علیه ایران شکل خواهند داد که کشورمان را به عنوان تهدید علیه صلح و امنیت بین‌الملل معرفی کنند. همچنین در بهترین حالت، فشارهای سیاسی و تحریمی از سوی شورای امنیت افزایش پیدا می‌کند. در صورتی که چین و روسیه از ایران حمایت نکنند و قطعنامه‌های ذیل این فصل وتو نشود.