دود و آتش تالاب هور؛ فاجعه‌ای که نفس خوزستان را می‌گیرد!

بوی غلیظ سوختگی و هاله سنگین و مه‌آلود دود، فضای شهرها را فرا گرفته است. اینجا، نفس‌کشیدن، رنج روزمره است. منشاء این درد مشترک، آن سوی مرز، در دل تالاب هورالعظیم شعله می‌کشد؛ هورالعظیم، آخرین بازمانده تالاب‌های بین‌النهرین، حالا به کانون دود و آتش و بیماری، مرزنشینان تبدیل شده است. 

به گزارش ایسنا، هورالعظیم، میراث مشترک در مرز ایران و عراق است که دو سوم مساحت آن در عراق قرار دارد و امروز نه تنها در نبود آب می‌میرد، بلکه در آن سوی مرز در آتش می‌سوزد و ذره ذره جان می‌دهد. 

از اهواز به سمت هورالعظیم می‌رویم. به محض ورود به سوسنگرد به سمت رفیع، می‌رویم؛ شهری قدیمی و در مجاورت تالاب هورالعظیم. خورشید پشت لایه‌ای از ذرات سمی و در پستوی غبار تالاب پنهان می‌شود. اینجا نه روز است، نه شب. 

فصل مرگ هور

تابستان فصل مرگ هور است. از سال ۹۷ به بعد و به جز یکی دو سال پربارش، با فرا رسیدن گرما آتش در بخش عراقی هورالعظیم زبانه می‌کشد. نیزارهای خشکیده آتش می‌گیرند و ابرهای سیاه و سمی دود، آسمان شهرهای مرزی خوزستان و اهواز را فرا می‌گیرد. 

بی‌آبی، بخش عراقی هورالعظیم را به آتش کشیده و اواخر سال گذشته، هرازگاهی تالاب در آن سوی مرز در آتش می‌سوزد و دودش وارد چشم مردم هویزه، دشت آزادگان، خرمشهر، اهواز و برخی شهرهای دیگر می‌شود. 

چشم‌ها می‌سوزند، ریه‌ها برای نفس کشیدن کم می‌آورند و بوی سوختگی مهمان همیشگی خانه‌های خوزستانی‌ها شده است. 

آنچه هورالعظیم را به حال امروز انداخته است

زندگی روزمره در سایه این دود جریان دارد. خس‌خس سینه کودکان و سالمندان، نفس کشیدن را سخت کرده است؛ چفیه‌هایی که روزی در زمان جنگ هشت‌ساله نماد مقاومت خوزستان بودند، حالا ماسک‌های بی‌اثری هستند که دور صورت رهگذران پیچیده است؛ سپرهای بی‌فایده‌ای برای در امان ماندن از دود. 

این آتش‌سوزی‌ها اتفاقی نیست بلکه پیامد مرگی تدریجی هورالعظیم است؛ سال‌ها است دوست‌داران و فعالان محیط زیست در مورد نابودی هورالعظیم هشدار می‌دهند. تکه‌تکه کردن تالاب، جاده‌سازی و ساخت حوضچه‌های نفتی در تالاب هورالعظیم، فعالیت‌های نفتی، تامین نشدن حق‌آبه تالاب‌ها، آلودگی‌های نفتی و تخلیه زهاب مزرعه‌های نیشکر و… هورالعظیم را در معرض نابودی قرار داده است. 

حالا در طول مسیر تالاب، خبری از آب نیست و برکه‌هایی که روزی مامن گاومیش‌ها بود، اکنون تنها محل لجن و مانداب‌های متعفن هستند و گاومیش‌ها در این لجن، آب‌تنی می‌کنند. حالا قطب پرورش گاومیش خوزستان، با نابودی زیستگاه، معیشت هزاران خانوار بومی را تهدید می‌کند. 

آتش در خرمن هور

هر چند بخش ایرانی تالاب هورالعظیم، هنوز کمی آب دارد اما تا چشم کار می‌کند پهنه‌های وسیع خشک تالاب دیده می‌شوند و آن سوی مرز در عراق هم با چشم، سوختن هور و دود را می‌بینیم؛ هورالعظیم چه بی‌صدا می‌میرد. 

زمین‌هایی که روزی حاصلخیز بودند و مردم منطقه با کشاورزی روی این زمین‌ها زندگی را می‌گذرانند حالا به پهنه‌های وسیع ترک‌خورده و بی‌حاصل تبدیل شده‌اند؛ زمین‌های شخم‌زده و خشک و در انتظار آب. 

نیزارهای تالاب یا زرد و بی‌جان‌اند یا خاکستر سیاه روی آن‌ها نشسته و با کوچکترین باد، آتش زبانه می‌کشد و دود، مردم را خفه می‌کند. نه تنها سوختن بخش عراقی هورالعظیم را می‌بینیم بلکه نیزارهای بخش ایرانی در نزدیکی مرز هم سوخته‌اند. 

دود آتش‌سوزی در تالاب هورالعظیم 

هر چه به مرز ایران و عراق و دایک مرزی نزدیک‌تر می‌شویم، دود غلیظ‌تر می‌شود و بوی سوختگی نفس‌ها را تنگ‌تر می‌کند. اهالی می‌گویند ماه‌ها است که با این وضعیت زندگی می‌کنند و در حسرت یک نفس راحت مانده‌اند. 

دیپلماسی، آبی روی آتش تالاب خواهد بود؟ 

سال‌ها است که مسئولان از پیگیری برای همکاری در مهار آتش در بخش عراقی و حل دیپلماتیک این مشکل خبر می‌دهند اما نه تنها تاکنون اقدام عملی در این خصوص انجام نشده بلکه سال به سال و روز به روز وضعیت بدتر شده است. 

سید محمدرضا موالی‌زاده استاندار خوزستان، ۲۱ تیرماه در حاشیه بازدید از تالاب هورالعظیم از برنامه‌ریزی برای برگزاری جلسه‌ای با حضور وزیران ایران و وزیران دو سه کشور همسایه از جمله عراق برای مطرح کردن و پیگیری این مساله خبر داد و گفت: باید مسائل محیط زیستی منطقه‌ای و بین‌المللی دنبال شود. 

وی علاوه بر تاکید بر حل این مشکل از طریق دیپلماسی و اقدامات فرامرزی بیان کرد: در داخل کشور نیز باید میزان آورد رودخانه‌ها افزایش یابد و حق‌آبه تالاب‌ها داده شود. 

موالی‌زاده گفت: طرف عراقی باید تصمیم مشخصی بگیرد و پای کار بیایند. تلاش می‌شود با رایزنی و همکاری سازنده، موارد خوداشتعالی در تالاب به حداقل برسد و این، زمانی محقق می‌شود که نیزارها و تالاب سیراب شوند. 

سرایت آتش از مرزهای همسایه به هور ایرانی

محمدجواد اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز اظهار کرد: از ابتدای امسال تاکنون حدود ۲۲ هزار هکتار از بخش عراقی تالاب هورالعظیم دچار آتش‌سوزی شده است که دود آن شهرهای رفیع، بستان، هویزه، سوسنگرد و بخش‌های مرکزی و جنوبی خوزستان را درگیر می‌کند. 

وی با اشاره به وجود آب در بخش ایرانی تالاب هورالعظیم افزود: عمق آب در مخزن شماره یک تالاب هورالعظیم، حدود سه متر است اما در برخی جاها، تالاب تنها‌تر است. با این حال موارد بسیار کمی آتش‌سوزی در بخش ایرانی رخ داده است اما احتمال سرایت آتش از بخش عراقی به سمت ایرانی وجود دارد. 

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با تاکید بر لزوم دیپلماسی قوی‌تر برای حل مشکل خودسوزی بخش عراقی تالاب هورالعظیم گفت: به زودی استاندار خوزستان جلسه‌ای با استاندار میسان عراق در خصوص تامین حق‌آبه بخش عراقی تالاب هورالعظیم خواهد داشت. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز جلسه‌ای با وزیر محیط زیست عراق در خصوص تامین حق‌آبه تالاب برای جلوگیری از خودسوزی تالاب و خیزش گرد و غبار برگزار خواهد کرد. 

چرا تالاب، خودسوزی می‌کند؟ 

وی بیان کرد: علت اصلی این خودسوزی‌ها، ساخت سدها در بالادست عراق در ترکیه است که مانع ورود آب به دجله و فرات شده است. از سوی دیگر آبی که در دجله وجود دارد نیز برای توسعه زمین‌های کشاورزی، تامی آب آشامیدنی و… برنامه‌ریزی شده و مانع از ورود آب رودخانه دجله به تالاب شده است. 

هشدار مرگ ماهی‌ها و پرندگان هورالعظیم

اشرفی در خصوص به نتیجه نرسیدن پیگیری‌ها در سال‌های اخیر برای حل مشکل آتش‌سوزی‌ها در بخش عراقی تالاب، افزود: این مساله را باید از طریق شکایت در مراجع قانونی پیگیری کنیم. احتمالا این موضوع در دستور کار مقامات کشور باشد اما ترجیح می‌دهیم در وهله نخست، این مساله از طریق رایزنی و به صورت دوستانه رفع شود. 

وی هشدار داد: اگر حق‌آبه تالاب تامین نشود یا آب وارد تالاب نشود، با آغاز شرجی و کاهش اکسیژن آب، حتما اتلاف ماهیان رخ می‌دهد. همچنین به دلیل اینکه عمدتا تخم‌گذاری پرندگان در نیزارها انجام می‌شود؛ در صورت آتش‌سوزی، مرگ و میر پرندگان هم رخ خواهد داد. 

سلامت خوزستانی‌ها یا رونق اقتصاد؟ 

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در خصوص وضعیت آلودگی هوا و دورکار نشدن ادارات در شرایط آلودگی شدید ناشی از دود سوختن هورالعظیم گفت: به صورت مستمر جلسات در این زمینه برگزار می‌شود و در زمانی که از دود با غلظت بالا اطلاع پیدا می‌کنیم، حتما تعطیلی اعلام می‌شود اما باید توجه شود تعداد روزهای دچار دودگرفتگی با غلظت بالا بسیار زیاد است و نمی‌توانیم هر روز اقتصاد استان خوزستان را تعطیل کنیم، بنابراین باید موضوع خودمراقبتی و حفاظت فردی در دستور کار قرار بگیرد. 

وی افزود: همچنین اعلام شده است همکاری لازم با کارمندان دارای بیماری‌های خاص و تنفسی انجام شود و با تایید پزشک، به صورت موقت دورکار شوند. 

دودی که چشم‌های خوزستانی‌ها را می‌سوزاند و نفس‌ها را تنگ کرده، تنها گوشه‌ای از غفلت، بی‌تدبیری و بی‌مسئولیتی نسبت به محیط زیست است. زندگی در خوزستان، زیر این آسمان دودگرفته و خاکستری جریان دارد و بهایش بیماری است و بس. 

نجات هورالعظیم، تنها نجات یک تالاب نیست، نجات نفس‌های مردم خوزستان و نجات محیط زیست است اما آیا سرفه‌های خوزستان، فریاد هورالعظیم را به گوش مسئولان دو سوی مرز خواهد رساند؟