پشت پرده آلودگی هوای تهران؛ متوسط بارش در تهران به نصف رسیده است!
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ایران، ضمن رد گزاره‌هایی که آلودگی این روزهای تهران و دیگر کلان شهرهای ایران را به تبعات زیست محیطی روزهای جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه کشورمان گره می‌زند، گفت: «ما برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب – چه سطحی و چه زیرزمینی – داریم و این اجازه را نمی‌دهیم که طبیعت چرخه خودش را به‌صورت طبیعی طی کند. در نتیجه، در این چرخه طبیعی اختلال ایجاد می‌شود و نظام آب و اقلیم منطقه دچار برهم‌خوردگی می‌شود.»
تهران در روزهای اخیر به شهری تبدیل شده که آفتابش داغ است و آسمانش کدر و تیره؛ شهری که نفس‌کشیدن در آن به مخاطره‌ای بالقوه شبیه است؛ هوا به وضوح بوی خاک می‌دهد.
به گزارش اطلاعات آنلاین، در نیمه هفته‌ای که گذشت شاخص آلودگی در برخی نقاط پایتخت تا عدد ۵۰۰ نیز پیش رفت؛ رقمی که معنای ساده‌اش برای شهروندان، خطرناک بودن هوا حتی برای افراد سالم است. ماجرا اما فقط به تهران ختم نمی‌شود؛ کلان‌شهرهایی مثل اصفهان، کرج، اهواز و تبریز نیز در روزهایی با کیفیت هوای «ناسالم» تا «بسیار ناسالم و خطرناک» مواجه شده‌اند.
مسئله قابل توجه این است که تا سال‌های پیش این حجم از آلودگی و غلبه گرد و غبار بر اکسیژن را در روزهای نسبتا خنک پاییز و روزهای سرد زمستان دیده بودیم که اصطلاحا به وارونگی هوا معروف بود. یعنی برودت هوا آلاینده‌ها را در سطح پایین نگه می‌داشت و آلاینده‌های سوخت خودروهای بی‌شمار هم مزید بر علت بود برای خاکستری شدن نیمه دوم سال. اما چیزی که آلودگی این روزها را کمی عجیب و شاید غیرطبیعی می‌کند، این است که به ضوح حجم خودروهای پایتخت در هفته‌های گذشته کمتر از میزان معمول بوده و این یعنی جای متهم اصلی خالی است.
سهمی از این آلودگی را پای تجاوز دوازده روزه اسرائیل بنویسیم؟
آلودگی غیرطبیعی، اصطلاحی است که محمد درویش کارشناس حوزه محیط زیست در گفت‌وگویی در این رابطه به کار می‌برد؛ او معتقد است‌عدم دسترسی به داده‌های پایش هوا گمانه‌زنی در رابطه با منشا آلودگی هوای تهران را به سمت رواج شایعات پیش می‌برد. آیا باید سهمی از این آلودگی را پای تجاوز دوازده روزه اسرائیل بنویسیم؟
صادق ضیائیان رئیس سازمان هواشناسی اما «غیرطبیعی بودن» آلودگی هوای تهران را به صراحت رد می‌کند «اینکه رفت و آمدها کم شده ولی شاخص آلودگی هوا زیاد شده، ارتباطی با نوع آلودگی که امروز با آن مواجه هستیم، ندارد. هوای غبارآلود این روزها صرفا گرد و غبارهایی است که از شهرهای اطراف بلند شده و نقشه‌های هواشناسی ما هم آن را تایید می‌کند.»
منشاءآلودگی، از داخل یا بیرون؟
گزارش‌های منتشرشده در رسانه‌ها نشان می‌دهد بخشی از آلودگی به گردوغبار واردشده از کشورهای همسایه مانند عراق و سوریه مرتبط است. همچنین، وزش بادهای موسمی باعث ورود ذرات معلق از دشت‌های خشک خوزستان و کرمانشاه به تهران شده است. این منابع، که مدیریت آن‌ها نیازمند همکاری‌های منطقه‌ای و سیاست‌گذاری‌های کلان است، به بخشی از «تهدیدهای نوین زیست‌محیطی» ایران بدل شده‌اند.
اگر آب باشد، دیگر گرد و خاک بلند نمی‌شود
آلودگی هوا فقط یک بحران فصلی یا مسئله‌ای زیست‌محیطی نیست. این پدیده تبدیل به بحران سلامت، عدالت و حکمرانی شهری شده است.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ایران، گزاره‌هایی که آلودگی این روزهای تهران و دیگر کلان شهرهای ایران را به تبعات زیست محیطی روزهای جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه کشورمان گره می‌زند، رد می‌کند و می‌گوید: بارش‌های بهاری اگر اتفاق بیفتند، در کاهش گرد و غبار در روزهای گرم بسیار مؤثرند. وقتی در بهار بارندگی مناسبی داشته باشیم، علفزارها، نیزارها و حتی دریاچه‌ها آبگیری می‌شوند و در نتیجه، منابع داخلی ما کمتر در معرض فرسایش بادی قرار می‌گیرند. به عبارتی، وقتی آب باشد، دیگر گرد و خاک بلند نمی‌شود.
وظیفه با تاکید بر اینکه امسال سال خشکی است، ادامه می‌دهد: میزان بارندگی در استان‌هایی مثل تهران، مرکزی، قزوین و چند استان دیگر حدود ۴۰ درصد کمتر از متوسط کشور بوده است است. در برخی نقاط مانند تهران و اصفهان، این کاهش حتی به حدود ۵۰ درصد رسیده است. وقتی این کمبود بارش اتفاق می‌افتد، طبیعت خشک‌تر از معمول می‌شود. بستر دریاچه‌های خشک‌شده بیشتر در معرض فرسایش باد قرار می‌گیرند و گرد و غبار بیشتری نسبت به حالت عادی شکل می‌گیرد. البته شرایط جوی آن‌قدر تغییر نکرده که منجر به طوفان شود؛ ولی خشکی و کم‌آبی، مستعد ایجاد گرد و غبار است.
ایران، عراق و سوریه همه درگیر خشکسالی بسیار شدید هستند
وی درباره وضعیت اقلیم منطقه‌ای و درگیری کشورهای همسایه با این معضل هم می‌گوید: بله، امسال به‌طور کلی یکی از سال‌های بسیار گرم و خشک است؛ هم دما بالا رفته و تبخیر شدید است، هم بارش‌ها در ایران و کشورهای مجاور مانند عراق و سوریه به‌طور چشمگیری کاهش یافته‌اند. این مسأله به‌ویژه در مناطق شرقی و شمال شرقی سوریه و شمال غرب عراق که از کانون‌های اصلی گرد و غبار هستند، شدیدتر است. بله، گرد و غبار از آنجا زیاد بلند می‌شود و این وضعیت کم‌وبیش به همین دلایل اقلیمی برمی‌گردد، نه به رخدادهای اخیر یا جنگ و درگیری‌ها.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ایران در پاسخ به این سوال که آیا فعالیت‌های انسانی هم در شدت یافتن این بحران نقش دارند؟ ، تاکید می‌کند: قطعاً همین‌طور است. بخشی از این وضعیت به طبیعت و بخشی دیگر به رفتارهای انسانی برمی‌گردد. ما برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب – چه سطحی و چه زیرزمینی – داریم و این اجازه را نمی‌دهیم که طبیعت چرخه خودش را به‌صورت طبیعی طی کند. در نتیجه، در این چرخه طبیعی اختلال ایجاد می‌شود و نظام آب و اقلیم منطقه دچار برهم‌خوردگی می‌شود.
رد پای مداخلات انسانی؛ از ساخت و ساز گسترده تا توسعه استخرها
مصداق‌های این مداخلات انسانی به گفته احد وظیفه، ساخت‌وسازهای گسترده، توسعه باغ‌ها، ویلاها و استخرها در بالادست حوزه‌های آبی است که باعث کاهش آبی می‌شود که باید به سدها و سپس به پایین‌دست‌ها برسد. وقتی این آب نمی‌رسد، به همان نسبت، منابع پایین‌دست دچار خشکی می‌شوند. در استان تهران، دشت‌های جنوبی مثل نمکزار قم، دریاچه نمک قم یا تالاب صالحیه در جنوب البرز و قزوین، از این وضعیت آسیب دیده‌اند. هم کاهش بارش و هم برداشت‌های اضافی به این وضعیت دامن زده‌اند.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ایران پیامدهای اجتماعی یا امنیتی این بحران را اجتناب ناپذیر می‌داند: وقتی منابع آب کاهش پیدا کند، کشاورزی و معیشت مردم به خطر می‌افتد، و این به‌طور مستقیم می‌تواند منجر به نارضایتی، درگیری و حتی ناامیدی نسبت به آینده شود. همین الان هم خبرهایی از ناآرامی‌ها در کردستان عراق منتشر شده که ریشه‌اش به همین بحران آب برمی‌گردد. به طور کلی این مسأله در سراسر خاورمیانه وجود دارد.
ما در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که اقلیمش خشک و نیمه‌خشک است. اختلافات بر سر آب بین کشورهایی مثل ایران و افغانستان، افغانستان و ترکمنستان، ازبکستان با همسایگان جنوبی‌اش، یا ترکیه با عراق و سوریه، همه ناشی از همین فشار آبی و کمبود منابع طبیعی است. این یک بحران منطقه‌ای است که باید به شکل جمعی برای آن راه‌حل پیدا کرد.
