چرا «سکه‌های تقلبی» در امپراتوری روم رایج شده بودند؟

یک پژوهش تازه که در مجله Vegueta منتشر شده، نشان می‌دهد چگونه سکه‌های تقلبی نقش مهمی در پایداری اقتصاد در سده‌های پایانی امپراتوری روم ایفا کردند.

به گزارش فرادید، این پژوهش که بر منطقه territorium gerundensis (در شمال‌شرقی اسپانیای امروزی) متمرکز است، به بررسی این سکه‌های تقلیدی و تأثیر آن‌ها بر زندگی روزمره آن دوران می‌پردازد. در سده‌های چهارم و پنجم میلادی، امپراتوری روم با بحران عمیقی روبه‌رو بود که با جنگ‌ها، تهاجمات و ضعف فزاینده‌ی اداری همراه بود؛ عواملی که تولید و توزیع سکه‌های رسمی را با مشکل مواجه کردند. 

 در همین زمان بود که سروکله سکه‌های تقلیدی پیدا شد؛ قطعاتی که به‌شکل محلی ساخته می‌شدند و طرح سکه‌های رومی را تقلید می‌کردند، اما از مواد ارزان‌تر و با کیفیت پایین‌تر تهیه می‌شدند. گرچه شاید در نگاه نخست این سکه‌ها جعلی به نظر برسند، اما در واقع نقش مهمی ایفا کردند: آن‌ها موجب ادامه‌ی گردش بازرگانی شدند، آن هم در شرایطی که دولت دیگر قادر به تأمین کافی پول رایج نبود. 

مارک بوزاس ساباتر، نویسنده‌ی این مطالعه از دانشگاه ژیرونا، توضیح می‌دهد: «سکه‌های تقلیدی به اقتصاد مبتنی بر پول کمک کردند تا به کمبود شدید سکه‌های جدید پاسخ دهد.» این سکه‌ها نه‌تنها طرد نشدند، بلکه کنار سکه‌های رسمی و حتی سکه‌هایی از پادشاهی‌های بربر همچون وندال‌ها یا سکه‌های بیزانسی در گردش بودند. 

برخی از سکه‌های تقلبی بررسی‌شده در این مطالعه

سکه‌های تقلبی چگونه بودند؟ 

در پژوهش انجام‌شده ۱۸۵ سکه تقلیدی که در محوطه‌های باستان‌شناسی سراسر منطقه، از شهرهایی مانند آمپوریاس تا ویلاهای روستایی مانند ویلاوبا پیدا شده‌اند، بررسی شده است. 

سکه‌های تقلبی به‌شکل محسوسی کوچک‌تر از نمونه‌های اصلی بودند و وزن آن‌ها گاه به نصف یا حتی کمتر می‌رسید. برای نمونه، در حالی که یک سکه رسمی برنزی حدود ۱٫۶۵ گرم وزن داشت، نمونه‌های تقلیدی آن به‌سختی بیش از یک گرم بودند. 

چهره‌های امپراتورها و نمادهای روی سکه‌ها وضوح کافی نداشتند، ویژگی‌های چهره اغراق‌شده یا تنها با خطوطی ساده و بدون جزئیات ظریف ترسیم شده بودند. رایج‌ترین طرح تقلیدی، تصویر یک سرباز رومی بود که سوار بربر مغلوبی را با نیزه هدف قرار داده بود؛ نمادی از پیروزی که آن زمان کاربرد گسترده‌ای داشت. سکه‌های امپراتورهایی مانند ماگنتیوس و کنستانتیوس دوم نیز جزو سکه‌های تقلیدی بودند. 

چه کسانی این سکه‌ها را ساختند و چرا؟ 

این پژوهش دو نوع سکه‌های تقلیدی را از هم تفکیک می‌کند. از یک سو، سکه‌های خام و ساده‌ای که با قالب‌های ابتدایی ساخته می‌شدند و هدف آن‌ها جبران کمبود سکه‌های رسمی بود، نه فریب مردم؛ بلکه بیشتر برای تسهیل مبادلات روزمره تولید می‌شدند. 

از سوی دیگر، نمونه‌های «حرفه‌ای» که با دقت و مهارت بیشتری ساخته می‌شدند و شباهت زیادی به نمونه‌های اصلی داشتند. این سکه‌ها با هدف فریب و جا زدن جای سکه واقعی ساخته می‌شدند، اگرچه در منطقه مورد پژوهش، فراوانی کمتری داشتند. 

با آنکه جعل سکه طبق قانون جرم محسوب می‌شد، اما کمبود سکه‌های رسمی سبب شده بود مقامات این سکه‌ها را نادیده بگیرند. هدف از تولید آن‌ها نه فریب، بلکه پر کردن خلأ ناشی از کاهش ضرب سکه‌های رسمی بود. 

سکه‌هایی از تمام امپراتوران رومی

سکه‌های تقلبی چه زمانی در گردش بودند؟ 

سکه‌های تقلیدی در دوره‌های بحرانی اواخر سده چهارم میلادی ظاهر شدند؛ درست پس از اصلاحات پولی که سبب کاهش تولید سکه‌های رسمی شد. در سده پنجم میلادی نیز هم‌زمان با یورش بربرها و فروپاشی امپراتوری روم غربی، این روند ادامه پیدا کرد. 

یکی از یافته‌های مهم این پژوهش، گنجینه‌ای از سکه‌هاست که در سانتا مارگاریدا دِ آمپوریاس کشف شده است. در این گنجینه، سکه‌های رسمی، سکه‌های تقلبی و حتی سکه‌هایی از پادشاهی وندال‌ها به‌شکل مخلوط یافت شده‌اند. این گنجینه که وابسته به اواسط سده پنجم است، نشان می‌دهد سکه‌های تقلبی حتی چند دهه پس از آن‌که نمونه‌های اصلی دیگر ضرب نمی‌شدند، همچنان در گردش بودند. 

حضور گسترده این سکه‌ها بیانگر دو نکته است: نخست، اینکه اقتصاد هنوز فعال بود، زیرا نیاز به سکه، حتی اگر تقلبی باشد، نشان می‌دهد تجارت و بازارها از هم نپاشیده بودند. دوم، اینکه دولت مرکزی دیگر کنترل اوضاع را از دست داده بود. ناتوانی روم در تأمین پول رایج سبب شد جوامع محلی خود به دنبال راه‌حل باشند. 

سکه‌های تقلبی بیشتر از روی سکه‌های رایج و کم‌ارزش در منطقه ساخته می‌شدند. به بیان دیگر، آنچه جعل می‌شد، سکه‌هایی بود که مردم روزانه از آن‌ها استفاده می‌کردند، نه سکه‌های طلای گران‌قیمت که خاصِ طبقه‌ی اشراف بود. 

به گفته‌ی مارک بوزاس ساباتر، سکه‌های تقلبی وصله‌ای موقتی اما کارآمد برای اقتصادی بودند که دیگر نمی‌توانست بر پشتیبانی روم تکیه کند. همان‌گونه که نویسنده نتیجه می‌گیرد: 

«ضرب سکه‌های تقلیدی به اقتصادی خدمت کرد که ناگزیر باید به کمبود شدید سکه‌های جدید پاسخ می‌داد؛ چرا که بیشتر مبادلات روزمره که نیازمند سکه‌های برنزی بودند، بیش از همه از این کمبود آسیب دیدند.» 

در مجموع، حتی یک امپراتوریِ در حال فروپاشی هم می‌توانست به حیات خود ادامه دهد، حتی با سکه‌های تقلبی!