افشای حقیقت پشت پرده گرد و غبار تهران!
«تداوم خشکسالی‌ها و کاهش بارندگی‌ها در اقلیم خشک و نیمه‌خشک کشور، بستر خشکیدگی زمین‌ها و تبدیل آن‌ها به منابع تولید گرد و خاک را فراهم کرده و با وزش بادهای شدید، شدت گرد و خاک در مناطق شهری را افزایش داده است.»
«صادق ضیائیان» رئیس مرکز ملی پیش‌بینی وضع هوای سازمان هواشناسی درباره چرایی وقوع پدیده افزایش گرد و غبار در سطح کشور از جمله پایتخت می‌گوید: «در پی وقوع خشکسالی شدید، میزان بارندگی‌ها در سطح کشور تا حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است؛ البته باید تأکید کرد که این میزان در بخش‌های مختلف کشور متغیر بوده و حتی در برخی از استان‌ها بیش از این میران به ثبت رسیده است؛ به طور مثال در استان تهران میزان بارندگی‌ها طی یکسال گذشته ۴۸ درصد کاهش پیدا کرده است.»
دلیل گرد و غبار تهران چیست؟
به گزارش ایران، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی وضع هوای سازمان هواشناسی می‌گوید: «تداوم خشکسالی‌ها و کاهش بارندگی‌ها در اقلیم خشک و نیمه‌خشک کشور، بستر خشکیدگی زمین‌ها و تبدیل آن‌ها به منابع تولید گرد و خاک را فراهم کرده و با وزش بادهای شدید، شدت گرد و خاک در مناطق شهری را افزایش داده است.
خشکسالی‌های اخیر، لایه سطحی خاک مراتع، کشتزارها و زمین‌های اطراف شهرها به ویژه تهران را دچار خشکیدگی کرده و به کانون گرد و خاک تبدیل کرده است. در نتیجه، بخش‌های زیادی از کشور از تهران گرفته تا قم، سمنان، استان مرکزی و… به کانون گرد و غبار تبدیل شده و با وزش باد، گرد و غبارها از زمین بلند شده و روانه شهرها می‌شود. هم اکنون، این شرایط در اغلب نقاط کشور به جز شمال غرب و نیمه شمالی، وجود داشته و از تهران تا اصفهان، کرمان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی را درگیر کرده است.»
طبق گفته رئیس مرکز ملی پیش‌بینی وضع هوای سازمان هواشناسی، «هفته جاری شاهد فعالیت سامانه‌های ناپایدار و تغییر توده‌های هوا در بخش‌هایی از شمال، شمال‌غرب و جنوب شرق کشور بودیم. در نتیجه هوا در برخی نقاط کشور خنک‌تر شده و با افزایش سرعت وزش باد بویژه در بعدازظهر و اوایل شب، گرد و غبار را پدیدار و روانه شهرها کرده است.»
«صادق ضیائیان» می‌افزاید: «در حال حاضر، گرد و غبار فعلی در تهران تا پایان هفته جاری تداوم داشته و غلظت آن در ساعات بعدازظهر و شب افزایش پیدا می‌کند. لذا با توجه به وقوع پدیده افزایش گرد و غبار پیش بینی می‌شود که تا آخر تابستان به کرات شاهد وقوع پدیده گرد و غبار در سطح کشور و افزایش یک تا دو درجه‌ای دما نسبت به میانگین بلندمدت باشیم.»
طبق گفته رئیس مرکز ملی پیش‌بینی وضع هوای سازمان هواشناسی، «هم اکنون پدیده گرد و غبار کل کشور را درگیر کرده و به دلیل گستردگی آن در کوتاه مدت نمی‌توان اقدام خاصی برای رفع آن انجام داد. با این حال، خودمراقبتی‌های جامعه و خودداری از قرارگیری در معرض گرد و غبار را نباید نادیده گرفت؛ چرا که فعلاً هیچ راهکاری برای عبور از آلودگی هوا فعلی وجود ندارد.»
فرسایش خاک و تغییر اقلیم
در همین حال، «احد وظیفه» رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی نیز می‌گوید: «پدیده گرد و غبار اغلب در فصول گرم سال رخ داده و با عبور امواج هواشناسی فعال یا وزش بادهای شدید از کانون‌های تولید عمده گرد و غبار در خارج از مرزها شکل گرفته و رهسپار کشور می‌شود.»
وی منشأ اصلی گرد و غبار در کشور را عمدتاً نواحی خاصی از شرق سوریه و شمال‌غرب عراق دانسته و تأکید می‌کند: «سطوح خشک‌شده دریاچه‌ها و تالاب‌های خشکیده پس از قرارگیری در معرض نور خورشید سبک‌تر شده و با افزایش سرعت باد، ذرات سبک خاک را از زمین جدا کرده و به سمت ارتفاعات بالای جو هدایت می‌کند. پس از آن جریان‌های غربی، گرد و خاک‌ها را حمل کرده و وارد کشور می‌کند.»
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی می‌افزاید: «ما همیشه و هر روز، این موج فعال را در کشور نداریم. چرا که وزش باد در اغلب اوقات در حال سکون قرار داشته و قابل توجه نیست؛ تنها با گذر امواج پرقدرت هواشناسی، پدیده گرد و خاک فعال شده و هوای شهرها را آلوده می‌کند. در زمستان تقریباً هر روز یا هفته‌ای یکبار یک موج هواشناسی پدیدار می‌شود؛ اما در تابستان کمتر شاهد تشکیل این امواج هستیم. در تابستان محیط خشک بوده و علفزارهای خشکیده مقاومتی در برابر جریان هوا نداشته و زمین را در جریان فرسایش قرار می‌دهد.
بخصوص دریاچه‌هایی که حالا خشک شده و خاک بستر آن‌ها به صورت نقطه‌ای در معرض فرسایش قرار گرفته و با وزش باد به راحتی خیزش می‌کند. لذا کافی است سرعت باد به ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر رسیده و با گذر از کانون‌های در معرض فرسایش، گرد و خاک در سطح کشور منتشر کند.»
این مقام مسئول، نقش تغییرات اقلیمی را در افزایش پدیده گرد و غبار مؤثر دانسته و تأکید می‌کند: «در پی وقوع تغییرات اقلیمی، شدت تبخیر به دلیل افزایش دما افزایش پیدا کرده و با خشک کردن محیط، کانون‌های گرد و غبار توسعه پیدا می‌کند. لذا، محیط طبیعی خشک‌تر شده و پوشش جنگلی کاهش پیدا می‌کند. همچنین به خشکیدگی تالاب‌ها دامن زده و آتش‌سوزی‌ها را شدت می‌بخشد. علت اصلی این پدیده نیز گرمایش زمین، کاهش بارندگی‌ها و کمبود دسترسی به منابع آب است.»
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی به تشریح راهکارهای مقابله با پدیده گرد و خاک پرداخته و می‌افزاید: «مدیریت منابع آبی در حوزه کشاورزی، اصلاح الگوی کشت و تأمین حقابه‌های طبیعی تالاب‌ها و دریاچه‌ها از جمله راهکارهای مؤثر به شمار می‌رود.
اقداماتی نظیر مالچ‌پاشی گیاهی در کانون‌های داخلی گرد و غبار و مناطق درگیر نیز قابل انجام است. ۲۰ سال قبل، چینی‌ها در مناطق بیابانی شمال غرب از الگوی زیگزاگی بهره گرفته و با تثبیت شبکه‌ای بقایای گیاهی در سطح زمین، بستری مناسب برای ایجاد کمربند سبز و کاهش فرسایش بادی فراهم کردند. این الگو را می‌توان در مناطق بیابانی کشور به اجرا درآورد.
به هر حال اقداماتی نظیر مقابله با توسعه کانون‌های گرد و غبار در سطح کشور، نیازمند دقت، حوصله و هدف‌گذاری است؛ چرا که با نادیده گرفتن روند تغییر اقلیم، کانون‌های گرد و غبار توسعه پیدا کرده و محیط را برای زندگی سخت‌تر خواهد کرد.»
آیا تالاب صالحیه منشأ ریزگردهاست؟
در شرایطی که ریزگردها برای چندمین روز پیاپی هوای پایتخت‌نشینان را غبارآلود و زندگی مردم را پرچالش‌تر از همیشه کرده، برخی کارشناسان انگشت اتهام را به سمت تالاب صالحیه واقع در شهرستان نظرآباد دراز کرده و آن را یکی از کانون‌های اصلی آلودگی هوا و گسترش ریزگردها در هسته مرکزی کشور معرفی کرده‌اند. تالابی خشکیده که از نظر زمین‌شناسی، بخشی از دشت قزوین و دامنه‌های جنوبی البرز به شمار رفته و به دلیل موقعیت جغرافیایی، تأثیر مستقیمی بر کیفیت هوای شهرهای اطراف از جمله کرج، تهران و قزوین دارد. عوامل انسانی وعدم تخصیص حقابه کافی به تالاب یکی از عوامل کلیدی خشک شدن صالحیه به شمار می‌رود.
علاوه بر آن، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و سدسازی‌ها در بالادست رودخانه‌های تغذیه‌کننده، روند جریان آب به تالاب را به شکل محسوسی کاهش داده و همزمان با توسعه کشاورزی و چرای بیش از حد دام (به‌ویژه شترهای سرگردان) زمینه تخریب پوشش گیاهی تالاب و آسیب‌پذیری خاک در برابر فرسایش بادی را فراهم کرده است.
با این حال، «حمیدرضا لشگری» معاون محیط زیست انسانی استان البرز، منطقه تالاب صالحیه را منشأ اصلی گرد و غبار تهران ندانسته و به «ایران» می‌گوید: «اظهار نظر در این خصوص نیازمند مطالعه، تحلیل و بررسی است؛ این در حالی است که تاکنون مطالعه‌ای در این زمینه در استان صورت نگرفته است.» وی می‌افزاید: «علت رخداد پدیده گرد و خاک شدید طی چند روز گذشته، سلول‌های کم ارتفاع کوچک محلی Tracking است که با وزش باد شدید از روی کانون‌های گرد و خاک، مناطقی مانند تهران، البرز، قزوین و همچنین سمنان را درگیر کرده است.»
طبق گفته «کیوان رحیمی» معاون محیط زیست طبیعی استان البرز، «تالاب فصلی صالحیه نقش مهمی در کنترل سیلاب‌های حوضه مرکزی استان البرز داشته و ۷ درصد از حقابه آن باید از البرز و مابقی از قزوین و زنجان تأمین شود که تاکنون محقق نشده است. این در حالی است که تدوین و اجرای طرح جامع مدیریت زیست‌بومی در تالاب صالحیه امری ضروری بوده و با درنظر گرفتن جنبه‌های هیدرولوژیکی، اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی تالاب و حوضه آبریز باید اقدامات حفاظتی، احیایی و بهره‌برداری پایدار تعریف گردد؛ طرحی که هنوز به صورت جامع تهیه یا اجرا نشده است!»
«مشهد» در محاصره گرد و غبار
این روزها کلانشهر مشهد زیر پتوی خاکستری گرد و غبار فرو رفته و آسمان لاجوردی‌اش در سایه خشکسالی و نبود باران در سکوتی غم‌انگیز فرو رفته است. طبق آمار منتشر شده وضعیت هوای این شهر مذهبی طی بهار و ابتدای تابستان سال‌جاری، شرایط کم سابقه‌ای را تجربه کرده و در ۱۱۰ روز گذشته شهروندان آن تنها ۷ روز هوای پاک تنفس کرده‌اند.
«سید مسعود یاوری» مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی به «ایران» می‌گوید: «دو کانون مهم تولید گرد و غبار (صحرای قره قوم ترکمنستان و هرات) در خارج از کشور قرار داشته و در سال‌های گذشته آسمان شهرستان‌های شمال شرق و شرق استان علی‌الخصوص خواف، سرخس و مشهد را غبارآلود کرده است.
این موضوع عزم مسئولان کشورهای همسایه و دستگاه دیپلماسی را برای حل این مشکل می‌طلبد. از طرفی مدیریت پدیده گرد و غبار در کانون‌های فوق بحرانی مانند خواف و همچنین سرخس به دلیل نزدیکی به کلانشهر مشهد، مستلزم اقدامات مدیریتی و اجرایی مختلفی است که در برنامه جامع مقابله با گرد و غبار به آن پرداخته شده است.»
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی، تخریب پوشش گیاهی و خاک را مهم‌ترین عامل ایجاد و توسعه کانون‌های گرد و غبار در ۱۰ سال اخیر معرفی کرده و تأکید می‌کند: «احیای خاک تخریب شده، استقرار پوشش گیاهی مناسب و فرهنگ‌سازی با هدف جلوگیری از تخریب مجدد زمانبر بوده و مدیریت پدیده گرد و غبار نسبت به تخریب اراضی و ایجاد کانون‌های گرد و غبار به هزینه و زمان بیشتری نیازمند است.
لذا برای مدیریت پدیده گرد و خاک حضور همه اقشار بخصوص کشاورزان، دامداران، عشایر و مرتعداران با هماهنگی بیشتر با دستگاه‌های اجرایی امری ضروری است. همچنین آستان قدس رضوی به عنوان متولی منطقه ویژه اقتصادی سرخس و همچنین شرکت نفت و گاز شرق در منطقه نیز باید به مسئولیت‌های اجتماعی خود در این شهرستان عمل کرده و سهمی عمده در کاهش روند گرد و خاک در استان برعهده گیرند.»
