ولی نصر کیست و چه کرده است؟

ولی‌رضا نصر، پژوهشگر برجسته ایرانی-آمریکایی بیشتر عمر خود را خارج از ایران سپری کرده اما همواره در پژوهش‌های علمی خود به ایران نظر داشته است. او کوشیده با عبور از نگاه‌های دوگانه‌ساز و سیاست‌زده غربی، واقعیت‌های درونی جوامع خاورمیانه و منطق پنهان بازیگران منطقه‌ای را به تصویر بکشد و در آثار خود بر نقش سیاست هویت، تحولات اجتماعی و پویش‌های منطقه‌ای در شکل‌دهی به سیاست‌ها تأکید داشته است. 

نصر متولد ۱۳۳۹ در تهران و فرزند سیدحسین نصر، فیلسوف و اندیشمند نامدار ایرانی است و اکنون از چهره‌های سرشناس در مطالعات خاورمیانه و روابط بین‌الملل محسوب می‌شود. ولی نصر پس از تحصیلات ابتدایی در ایران، در ۱۶ سالگی برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت و مقارن با انقلاب ۱۳۵۷ به آمریکا مهاجرت کرد.

تحصیلات دانشگاهی خود را با اخذ مدرک کارشناسی روابط بین‌الملل از دانشگاه تافتس با درجه عالی آغاز کرد و سپس در سال ۱۳۶۳ مدرک کارشناسی ارشد خود را در اقتصاد بین‌الملل و مطالعات خاورمیانه از مدرسه فلچر دریافت کرد و سرانجام در ۱۳۷۰ از مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) دکتری علوم سیاسی گرفت. 

نصر در طول حیات حرفه‌ای خود در دانشگاه‌های معتبری چون دانشگاه سن دیگو، دانشگاه جانز هاپکینز و دانشکده نیروی دریایی آمریکا به تدریس پرداخته و در حال حاضر استاد کرسی «ماجد خضوری» در امور بین‌الملل و مطالعات خاورمیانه در مدرسه مطالعات پیشرفته بین‌المللی جانز هاپکینز (SAIS) در واشنگتن دی‌سی است.

او از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۸ به عنوان هشتمین رئیس این مدرسه فعالیت کرد. نصر همچنین پژوهشگر غیرمقیم در بخش آسیای جنوبی شورای آتلانتیک است و توسط مجله اکونومیست به عنوان «یکی از مراجع پیشرو جهانی در زمینه اسلام شیعه» توصیف شده است. او زمانی عضو هیأت سیاست خارجی وزارت امور خارجه آمریکا بود و بین سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ به عنوان مشاور ارشد ریچارد هالبروک، نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان خدمت کرد. او همچنین عضو مادام‌العمر شورای روابط خارجی است. 

آثار پژوهشی نصر طیف گسترده‌ای از موضوعات مربوط به خاورمیانه و جهان اسلام را در بر می‌گیرد. پیش از کتاب «استراتژی کلان ایران: تاریخ سیاسی» نصر کتاب دیگری را با عنوان «تحریم‌ها چگونه عمل می‌کند؟» با همکاری نرگس باجغلی و جواد صالحی اصفهانی به رشته تحریر درآورده بود و در آن‌جا نویسندگان توضیح می‌دهند تحریم‌های همه‌جانبه معمولاً با هدف ایجاد قیام مردمی، فشار برای تغییر رفتار حکومت یا تضعیف اقتدار آن اعمال می‌شوند اما پس از چهار دهه، نمونه ایران نشان می‌دهد نتیجه کاملاً معکوس بوده است. نویسندگان باور دارند که تحریم‌ها به جای آنکه «جایگزینی برای جنگ» باشند، به عاملی برای تشدید تنش‌ها و احتمال بروز درگیری تبدیل شده‌اند. 

کتاب مهم دیگر او «احیای شیعه: چگونه منازعات درون اسلام آینده را شکل خواهد داد» است که به تحلیل تأثیر اختلافات مذهبی بر تحولات منطقه می‌پردازد. این کتاب که در سال ۱۳۸۵ منتشر شد، مورد توجه گسترده محافل آکادمیک قرار گرفت و نصر را به عنوان یکی از صاحب‌نظران برجسته در مطالعات شیعه‌شناسی معرفی کرد.

کتاب «دموکراسی در ایران: تاریخ و جست‌وجوی آزادی» که به همراه علی قیصری تألیف شده نیز به بررسی سیر تحولات سیاسی ایران و چالش‌های فراروی توسعه دموکراسی در این کشور می‌پردازد. این اثر با نگاهی تاریخی، ریشه‌های مفهوم دموکراسی در ایران را واکاوی می‌کند. همچنین نصر در کتاب «ملت قابل چشم‌پوشی: عقب‌نشینی سیاست خارجی آمریکا» به تحلیل سیاست‌های خارجی دولت اوباما پرداخته و کاستی‌های آن را در قبال خاورمیانه بررسی کرده است.

این کتاب که در سال ۱۳۹۲ منتشر شد، به فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های روزنامه فایننشال تایمز راه یافت. کتاب «نیروهای بخت» نیز اثر دیگری از اوست که بر اهمیت طبقه متوسط جدید برای آینده جهان اسلام تمرکز دارد.

نصر در آثار خود به بررسی تحولات سیاسی و کنشگری اسلامی در افغانستان، ایران، پاکستان و جهان عرب پرداخته است. او نقش دولت‌ها در فرآیند اسلام‌گرایی در تاریخ خاورمیانه و اهمیت هویت مذهبی در سیاست این منطقه را برجسته کرده و کوشیده تصویری کمتر کلیشه‌ای از اسلام، تشیع و کنش‌های سیاستمداران مسلمان ارائه کند.