چرا چین توانست و ما هنوز درجا می‌زنیم؟

سروش زادعلی؛ بارها در ذهنم این پرسش شکل گرفته که چگونه کشوری مانند چین که حدود دو یا سه دهه پیش در سطحی معمولی از قدرت و توسعه در جهان قرار داشت توانست به چنین جایگاه رفیعی در اقتصاد فناوری و سیاست بین‌الملل دست یابد. در حالی که ما با جمعیتی کمتر، منابعی غنی‌تر و سابقه‌ای تمدنی که چیزی از آن‌ها کم ندارد هنوز درگیر ابتدایی‌ترین مسائل و چالش‌های مدیریتی و اجتماعی هستیم.

به عنوان فردی که به مسائل سیاسی و اجتماعی علاقه‌مند است و آن‌ها را همواره تحلیل می‌کنم برایم عجیب نیست که روند پیشرفت چین صرفاً ناشی از سرمایه‌گذاری خارجی یا نیروی کار ارزان نباشد. آن‌چه در نگاه من نقطه‌ی آغاز تحولات جدی در چین بود مبارزه ساختاری بی‌امان و ریشه‌ای با فساد اداری و اقتصادی است.

من به‌خوبی به یاد دارم که در دهه‌های گذشته هنگام تماشای اخبار از تلویزیون بارها و بارها گزارش‌هایی از اعدام یا تیرباران مقامات فاسد در ساختار اجرایی چین پخش می‌شد. فارغ از روش‌های سخت‌گیرانه‌ای که ممکن است در برخی ابعاد محل نقد باشد اما اصل ماجرا روشن است حاکمیت چین به این نتیجه رسید که بدون پاک‌سازی درون‌ساختاری توسعه‌ پایدار و جدی ممکن نیست.

این مبارزه جدی با فساد ساختاری را شکل داد که در آن قانون بالاتر از رابطه تخصص ارجح‌تر از رانت و عملکرد مهم‌تر از شعار شد. همین پایه‌گذاری تدریجی اما ریشه‌ای به چین این امکان را داد که ظرف دو دهه نه‌فقط در منطقه آسیا بلکه در سطح جهانی به یک قدرت تأثیرگذار تبدیل شود.

حال مقایسه‌ای ساده اما تلخ در کشور ما با وجود شعارهای متعدد درباره عدالت شفافیت و فسادستیزی هنوز شاهد آن هستیم که در بسیاری از حوزه‌ها فساد، ناکارآمدی، رانت‌خواری، و نبود نظارت مؤثر گریبان‌گیر ساختار اجرایی کشور است. اصلاحات اگر هم انجام شوند معمولاً سطحی شعاری و کوتاه‌مدت هستند و به ندرت ریشه‌ای و شجاعانه عمل می‌شود.

چین نشان داد که با اراده سیاسی واقعی قانون‌گرایی بدون مصلحت‌اندیشی و حذف عناصر ناسالم از بدنه حاکمیت می‌توان از یک کشور در حال توسعه به کشوری پیشرفته و تأثیرگذار تبدیل شد. این راه، پرهزینه است اما شدنی است آیا ما نیز روزی این مسیر را جدی خواهیم گرفت؟