همه پیامدهای انتقال آب سد طالقان؛ اکوسیستم آسیب می‌بیند اما چاره نیست!

فرارو- تصمیم انتقال آب سد طالقان به استان تهران در حالی اتخاذ شد که پایتخت با بحران آب مواجه است؛ بنابراین این تصمیم اجتناب‌ناپذیر بود، اما ابعاد این تصمیم هنوز مورد پرسش است.

به گزارش فرارو، پس از بازدید مسعود پزشکیان از سد طالقان، تصمیم گرفته شد که طرح انتقال آب سد طالقان به تهران اجرا شود. حدود ۱۵ روز پس از آغاز این پروژه، رئیس کمیسیون عمران مجلس اعلام کرد: «پیش‌بینی می‌شود این خط انتقال تا حداکثر مهرماه به مدار بهره‌برداری برسد.»

با این وجود، ممکن است این اقدام به طور مقطعی بحران آب پایتخت را کاهش دهد؛ اما آیا در بلندمدت منطقی و پایدار به نظر می‌رسد؟ در صورت ناکامی این پروژه، چه پیامدهایی ممکن است برای طبیعت و اکوسیستم سد طالقان به همراه داشته باشد؟

  در این خصوص باقر قرمزچشمه، عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، در گفت‌وگویی با خبرنگار   فرارو گفت: «این تصمیمی است لاجرم.» وی ضمن هشدار در مورد دوراندیشی برای حل بحران آب افزود: «انتقال آب   بین حوزه‌ای می‌تواند اکوسیستم‌های پایین‌دست را تحت تأثیر قرار دهد؛ تجربه زاینده‌رود و دریاچه ارومیه نشان می‌دهد   بی‌توجهی به حق‌آبه‌ها می‌تواند پیامدهای زیست‌محیطی گسترده‌ای داشته باشد.»

تصمیمی که اجتناب ناپذیر است

قرمزچشمه درباره منطق و درستی طرح انتقال آب از سد طالقان به تهران گفت: «در این شرایط، این تصمیم اجتناب‌ناپذیر است و راه دیگری برای مدیریت وجود ندارد. اما دستکاری در طبیعت اشتباه است. تهران بدون برنامه گسترش یافته و جمعیت آن بیش از ظرفیت اکولوژیکی‌ آن  است. حال با وجود پنج سدی که آب به تهران می‌رسانند، این سدها به خاطر همین افزایش جمعیت خارج از ظرفیت ساخته شده‌اند. با توجه به وضعیت بی‌آبی کنونی، این تصمیم لاجرم است، اما باید پیش‌بینی‌های لازم انجام می‌شد و دست اندرکاران از قبل باید روش‌های کاهش مصرف و هدررفت آب را در نظر می‌گرفت تا به این نقطه نمی‌رسیدیم. این نکته مهم است.»

وی در حالی که تاکید کرد پس از رد کردن شرایط بحرانی کنونی باید برای درازمدت فکری اساسی کرد، سه راه حل پیشنهاد داد:

اول، پرت آب ۳۰ درصدی  در مسیر انتقال و توزیع باید به حداقل برسد؛ زیرساخت‌های شبکه‌های ما در حال حاضر بسیار مشکل دارند.

دوم، با فرهنگ‌سازی، مصرف آب باید کنترل و کاهش یابد؛ میزان مصرف فعلی، روزانه بیش از 200 لیتر در روز است. این درحالی است که استاندارد آن توسط وزات نیرو، ۱۳۰ لیتر اعلام شده که برای اقلیم خشک عدد بالایی است و باید این استاندارد به زیر ۱۰۰ یا حتی ۸۰ لیتر کاهش پیدا کند.

و سوم، مسئولان باید به دنبال روش‌هایی برای کاهش مصرف آب باشند؛  استفاده از سطوح آبگیر باران شهری و مسکونی و آب خاکستری می‌تواند تا 30 درصد از نیاز آبی شهر تهران را کاهش دهد. لذا طرح های تشویقی برای اجرای طرح های ذکر شده در ساختمان های موجود و الزام بکارگیری آب خاکستری در ساختمان های جدید از دیگر راهکارهای موثر است.

صرفه جویی  برای همه بخش‌های آب

با توجه به آمارها که نشان می‌دهد حجم مصرف آب در بخش کشاورزی هفت برابر بخش خانگی است، این سوال مطرح می‌شود که آیا صرفه‌جویی همچنان می‌تواند کلید حل مشکل باشد؟ در این رابطه، قرمزچشمه گفت: «در همه جای دنیا وضعیت مشابه است. نکته‌ای که کمتر به آن پرداخته شده این است که آب شرب با آب کشاورزی تفاوت دارد. آب شرب نیاز به تصفیه با هزینه بالا دارد، در حالی که آب کشاورزی چنین نیازی ندارد. در برخی موارد، حتی پساب و آب دارای املاح برای کشاورزی استفاده می‌شود و ممکن است برای آن مفید هم باشد. هزینه تصفیه آب شرب بسیار بالاست. البته صرفه‌جویی در همه بخش‌ها لازم است، اما تصور اینکه به دلیل مصرف بالای آب در بخش کشاورزی، باید بیشتر بر صرفه‌جویی در آن حوزه تمرکز کرد، اشتباه است.»

مشکلات انتقال آب سد طالقان

قرمزچشمه در پاسخ به این سوال که آیا به جای انتقال آب از سد طالقان بهتر نبود زیرساخت‌های آبی پایتخت را بازسازی کنیم تا هزینه کمتری متقبل شویم، گفت: «شکی نیست که هزینه انتقال آب از سد طالقان به تهران زیاد است، اما مسئله این است که بازسازی زیرساخت‌ها در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست.»

وی با اشاره به اینکه دوستداران منابع طبیعی مخالف دست بردن به آرایش طبیعت هستند، افزود: «متخصصین منابع طبیعی  مخالف انتقال آب بین حوزه‌ای هستند، ولی در شرایط خاص و با وجود هزینه بالا، مجبوریم. علت این است که مسئولان پیش‌تر تدابیر لازم برای شرایط خشکسالی را در نظر نگرفته بودند. این یک تلنگر است برای کل جامعه، نه فقط برای مسئولان. با این وجود امیدواریم در سال‌های آینده حق‌آبه طالقان به تهران تخصیص نیابد.»

قرمزچشمه در پاسخ به این سوال که آیا سد طالقان در اثر انتقال آب به تهران آسیب نمی‌بیند، گفت: «سد آسیبی نمی‌بیند، اما اکوسیستم اطراف آن آسیب خواهد دید. مهم این است که ما حق‌آبه پایین‌دست را مورد استفاده قرار می‌دهیم، مانند زمانی که آب زاینده‌رود پیش از رسیدن به تالاب گاوخونی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در مثالی دیگر، حق‌آبه‌ای که دریاچه ارومیه را تغذیه می‌کرد، گرفته شد و اکنون گفته می‌شود احتمال دارد، به دلیل گرد و غباری که از سطح دریاچه بلند می‌شود، مردم با بیماری مواجه و مجبور مهاجرت از شهرها و روستاهای اطراف دریاچه شوند.»