آیا بیمه سهام بورس را نجات می‌دهد؟

فرارو- بورس در روز چهارشنبه ۱۹ تیرماه ۱۴۰۴، با عقب‌نشینی ۲۱ هزار واحدی شاخص کل، به روند نزولی خود ادامه داد و در ارتفاعی پایین‌تر از دو میلیون و ۶۴۰ هزار واحد آرام گرفت. در این شرایط، دولت با صدور مجوز فروش بیمه سهام (اوراق اختیار فروش تبعی) قصد دارد این وضعیت را کنترل کند.

به گزارش فرارو؛ فروش اوراق اختیار فروش تبعی در جلسه فوق‌العاده هیئت امنای صندوق تثبیت بازار سرمایه به ریاست علی مدنی‌زاده، وزیر امور اقتصادی و دارایی، تصویب شد. هدف از این اقدام، حمایت مستقیم از سرمایه‌گذاران خرد و به‌طور دقیق‌تر، کسانی است که صاحب سبد سهام تا سقف ۵۰۰ میلیون تومان هستند. این افراد با بهره‌مندی از سازوکار بیمه سهام، می‌توانند خسارت نوسانات بازار را کاهش دهند. شاید دولت گمان می‌کند این گامی مهم برای حفظ اعتماد عمومی به بازار سرمایه و جلوگیری از خروج سرمایه‌های خرد از بازار است. اما اگر بخواهیم بی‌طرفانه به قضیه نگاه کنیم، می‌توانیم بگوییم بیمه سهام در حالت خوش‌بینانه در بازگرداندن آرامش به بازار و جلوگیری از رفتارهای هیجانی سهام‌داران تأثیرگذار خواهد بود.

هنوز جزئیات مربوط به نحوه تخصیص اوراق، فرآیند ثبت‌نام و چگونگی اعمال بیمه اعلام نشده و صندوق تثبیت بازار سرمایه تنها گفته ملاک شناسایی مشمولان طرح بیمه سهام، ترکیب سبد سهام اشخاص حقیقی در تاریخ ۱۷ تیرماه ۱۴۰۴ است. تا به حال همین مقدار از ماجرا خبر داریم، اما با توجه به تجربیات سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱، می‌توانیم بررسی کنیم بیمه سهام چگونه کار می‌کند.

بیمه سهام چیست؛ آشنایی با اوراق اختیار فروش تبعی

بیمه سهام به‌طور جدی در سال ۱۳۹۹ و پس از سقوط تاریخی بورس مطرح شد. قیمت اوراق اختیار فروش تبعی در روزهای اول عرضه یک ریال و تقریباً رایگان بود، اما در سال‌های اخیر با افزایش تقاضا برای بیمه سهم، هزینه خرید آن‌ها افزایش پیدا کرده است. اوراق اختیار فروش تبعی، کارکردی شبیه بیمه دارند. سهامداران بورس با خرید آن‌ها می‌توانند از قیمت سهام خود تا مهلت سررسید اطمینان حاصل کنند، زیرا شرکت‌ها با انتشار و فروش این اوراق تضمین می‌دهند در زمان سررسید، سهام را با قیمت تضمین‌شده بخرند. اگر هنگام سررسید قیمت سهام بیشتر از قیمت تعیین‌شده باشد، عملاً نیازی به استفاده از بیمه وجود ندارد؛ اما اگر قیمت سهام به کمتر از قیمت تعیین‌شده برسد، سهامدار می‌تواند به‌جای بازار، سهام خود را به خود شرکت‌ها بفروشد. با این ابزار، سهامداران می‌توانند ریسک سرمایه‌گذاری خود را به صفر برسانند. آن‌ها با پرداخت مبلغی سهامشان را بیمه می‌کنند و پس از پایان قرارداد سه‌ماهه، شش‌ماهه یا یک‌ساله، می‌توانند تصمیم بگیرند سهامشان را با قیمت تعیین‌شده بفروشند یا نگه دارند. اگر سود کردند که بهتر، ولی اگر متحمل ضرر شدند، شرکت‌های صادرکننده بیمه سهام، ضرر را جبران می‌کنند.

شرایط و قوانین استفاده از بیمه سهام بورس

بیمه سهام قوانین خاص خود را دارد. مهمترین نکته این است که در کل دوره بیمه، باید سهام شرکت را نگه دارید و در صورت فروش سهام اصلی، اوراق اختیار فروش تبعی دیگر کارایی نخواهد داشت. این یعنی تعداد دارایی شما در پایان هر روز نباید از تعداد اوراق اختیار فروش تبعی شما کمتر باشد. برای مثال، اگر ۱۰۰ هزار سهم X دارید و برای آن ۱۰۰ هزار برگه اوراق بیمه سهام خریده‌اید، نباید دارایی‌تان در آن نماد به کمتر از ۱۰۰ هزار سهم برسد. اگر یک روز بخشی از آن را بفروشید و دارایی‌تان به ۸۰ هزار سهم برسد، ۲۰ هزار برگه بیمه سهام باطل شده و دیگر قابل استفاده نخواهند بود. به همین خاطر، بیمه سهام تنها به درد سهامداران بلندمدت و آینده‌نگر می‌خورد.

نحوه استفاده و تسویه بیمه سهام در سررسید

اگر سهامتان را بیمه کنید، باید شش‌دانگ حواستان به تقویم باشد، چرا که اگر تاریخ سررسید بیمه سهام یا به اصطلاح دقیق‌تر، تاریخ اعمال اوراق اختیار فروش تبعی فرا برسد، شما تنها تا ساعت یک بعد از ظهر همان روز فرصت دارید از بیمه سهام خود استفاده کنید. اغلب کارگزاری‌های بزرگ سامانه جداگانه‌ای برای بیمه سهام راه‌اندازی کرده‌اند. اگر کارگزاری شما چنین سامانه‌ای ندارد، احتمالاً باید با پشتیبانی تماس بگیرید یا حضوری به شعبه کارگزاری مراجعه کنید تا بتوانید از اوراق بیمه سهام استفاده کنید. بعد از ثبت درخواست استفاده از بیمه سهام، شرکت مورد نظر نهایتاً تا هفت روز سهام را تسویه خواهد کرد. مدل تسویه می‌تواند نقدی یا فیزیکی باشد که تفاوت چندانی برای سهامدار نخواهد داشت. در تسویه نقدی، شرکت مورد نظر، مابه‌التفاوت قیمت بیمه‌شده با قیمت بازار را به حساب سهامدار واریز می‌کند و اصل سهم سر جایش باقی می‌ماند. در تسویه فیزیکی، شرکت سهام را با قیمت بیمه‌شده از سهامدار می‌خرد. در روش دوم، اصل سهم از پرتفو یا سبد دارایی سهامدار حذف می‌شود.

چگونه اوراق بیمه سهام را بخریم؟

بیمه سهام هر شرکت با اضافه شدن حرف «هـ» به ابتدای نماد اصلی منتشر می‌شود. به‌عنوان مثال، در سال ۱۳۹۹، اوراق اختیار فروش تبعی مربوط به نماد «وبصادر» متعلق به بانک صادرات، در نماد «هصادر۹۱۲» منتشر شد که نشان‌دهنده سررسید این اوراق در اسفندماه ۹۹ بود. خرید بیمه درست مثل سهام معمولی است؛ با جستجوی نماد مربوط به اوراق هر شرکت می‌توان برای خرید آن‌ها اقدام کرد. هر برگه اختیار اوراق تبعی، یک برگه سهام اصلی را بیمه می‌کند. برای مثال، اگر هزار سهم بانک صادرات داشته باشید، باید هزار برگه اختیار فروش تبعی بخرید و سهامتان را بیمه کنید.

اوراق اختیار فروش تبعی با اوراق اختیار معامله (آپشن) تفاوت دارد. آپشن دوطرفه است و با احتمال ریسک/سود بیشتر روبرو خواهد بود، در حالی که اختیار فروش تبعی عمدتاً حمایتی است. روش فروش اوراق اختیار فروش تبعی در سال ۱۴۰۱ تغییر کرد و بیمه سبد سهام با جستجو و خرید نماد «سهام یار» امکان‌پذیر شد. سهامداران در مرحله نخست وارد سامانه معاملات آنلاین کارگزاری می‌شدند، نماد «سهام یار» را در قسمت مربوط جستجو می‌کردند و سپس اجازه داشتند برای خرید برگه یک ریالی سفارش بگذارند. در پایان، سهامدار، مثل دیگر سفارش روی گزینه خرید کلیک می‌کرد. سقف ارزش سبد سهام در آن سال زیر ۱۰۰ میلیون تومان و سررسید یک‌ساله بود. امسال سهامدارانی مشمول حمایت دولت می‌شوند که ارزش سبدشان تا ۵۰۰ میلیون تومان می‌رسد.

وقتی سهامداران می‌دانند با هزینه‌ای ناچیز می‌توانند سرمایه چند میلیونی خود را بیمه کنند، چرا سراغش نروند؟

قیمت اعمال و سررسید اوراق بیمه سهام

هرکدام از اوراق اختیار فروش تبعی مشخصات خاص خود را دارد. از جمله مهمترین مشخصاتی که باید به آن‌ها توجه کنید، سررسید اوراق و قیمت اعمال آن‌هاست. برای دسترسی به این اطلاعات کافی است به سربرگ پیام ناظر روی تابلو نماد مراجعه کنید. قیمت اعمال نشان می‌دهد شرکت مورد نظر قیمت سهام را تا چه مبلغی تضمین می‌کند. بیایید قیمت اعمال برای بیمه سهام X را ۳۷۵ تومان در نظر بگیریم و فرض کنیم تاریخ سررسید آن ۲۰ دی ماه ۱۴۰۴ است. این یعنی شرکت تضمین می‌دهد تا شش ماه دیگر قیمت سهامش زیر ۳۷۵ تومان نیاید.

اگر در حال حاضر شما ۱۰ هزار سهم این شرکت را با قیمت ۳۴۸ تومان، به قیمت سه میلیون و ۴۸۰ هزار تومان بخرید و با پرداخت رقمی ناچیز به‌عنوان اوراق اختیار فروش تبعی، بیمه کنید، خیالتان بابت فروش سهام در شش ماه آینده راحت خواهد بود. چون اگر قیمت سهام در دی ماه کمتر از ۳۷۵ تومان باشد، منتشرکننده اوراق، سهام را به همان قیمت اعمال از شما می‌خرد، حتی اگر قیمت روز سهام به ۱۰۰ تومان کاهش پیدا کرده باشد! در طرف مقابل اگر سود کرده باشید و در پایان دوره سررسید قیمت سهام مثلاً به ۵۰۰ تومان رسیده باشد، می‌توانید بی‌خیال اوراق اختیار فروش شوید و سهامتان را در بازار به قیمت ۵۰۰ تومان بفروشید. با این حساب سود شما سر جایش خواهد بود و ضرر نمی‌کنید. اوراق اختیار فروش تبعی به این شکل سهام شما را بیمه می‌کند و ریسک سرمایه‌گذاری در بورس را به صفر می‌رساند.

اطلاعیه سررسید و مهلت استفاده از بیمه سهام

فروشنده اوراق اختیار فروش تبعی، در زمان سررسید  با انتشار اطلاعیه‌ای به سهامداران خبر می‌دهد تا از بیمه سهامشان استفاده کنند. در سال ۱۳۹۹ در دستورالعمل سازمان بورس آمده بود، اگر شرکت حداکثر تا پنج روز بعد از ثبت درخواست مشتری، به تعهدات خود در بندهای بیمه سهام عمل نکند، مشمول جریمه خواهد شد و باید پول بیشتری بپردازد. مهلت استفاده از این اوراق در موعد سررسید، برای خریداران هم وجود دارد. به این معنی که اگر در بازه تعیین شده از بیمه سهام استفاده نکنند، اوراق اختیار فروش تبعی باطل خواهند شد.

مزایای بیمه سهام برای سرمایه‌گذاران خرد و بازار بورس

جلوگیری از خروج سرمایه از بورس، مهمترین مزیت عملی شدن اوراق اختیار فروش تبعی است. این راهکار در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱ آزموده شده و مصوبه هیئت امنای صندوق تثبیت بازار سرمایه در جلسه فوق‌العاده، برای سومین بار در سال‌های اخیر تلاش می‌کند با صفر کردن ریسک سرمایه‌گذاری، دل کسانی که در روزهای نزول شدید بورس بخشی از سرمایه‌شان آب رفته را آرام کند. مزیت اصلی بیمه بورس برای مردم عادی، قیمت بسیار پایین است. نرخ اوراق اختیار فروش تبعی، برای هر شرکت متفاوت است. مثلاً در سال ۱۳۹۹ بعد از مصوبه شورای عالی بورس، این اوراق صرفاً با قیمت یک ریال منتشر شدند. امسال هم به احتمال زیاد سهامداران رقم ناچیزی پرداخت خواهند کرد. وقتی سهامداران می‌دانند با هزینه‌ای ناچیز می‌توانند سرمایه چند میلیونی خود را بیمه کنند و خیالشان بابت سود حداقلی راحت می‌شود، چرا سراغش نروند؟

چالش‌ها و انتقادات احتمالی بیمه سهام

خرید این اوراق برای سهامداران بلندپرواز با توجه به هزینه ناچیزی که دارد، به‌صرفه خواهد بود؛ اما قیمت اعمال در اوراق فروش تبعی، سودی در حد نرخ سود بانکی دارد. این یعنی اوراق بیمه سهام، صرفاً بازدهی در حد سود بانکی را تضمین می‌کنند، پس در مدت طولانی، جذابیت چندانی برای سهامداران ندارد؛ به‌خصوص برای آن‌هایی که از رسیدن شاخص به ارتفاع سه میلیون ذوق‌زده بودند و دلشان را صابون می‌زدند تا آخر سال حال بورس بهتر شود.

تاثیر بیمه سهام بر شرکت‌ها و سیگنال خرید در بازار

از آن‌طرف، کارشناسان با نگاه کلان اقتصادی، باور دارند انتشار اوراق فروش تبعی با قیمت پایین، عملاً سودی برای شرکت‌ها ندارد و این موضوع می‌تواند در نهایت حقوقی‌های بازار را تضعیف کند و روی بورس تأثیر منفی بگذارد. هرچند بعضی شرکت‌ها از سال ۱۳۹۹ به این طرف با میل و اراده خودشان دست به بیمه کردن سهامشان زدند و قبل از انتشار اوراق اختیار فروش تبعی، قطعاً تمام جوانب را بررسی خواهند کرد.

وقتی یک شرکت حاضر می‌شود در ازای دریافت رقمی ناچیز، سهام خود را بیمه کند، نشان می‌دهد این شرکت اطمینان دارد قیمت سهامش تا مدت اعلام شده به زیر قیمت اعمال نخواهد رسید. این مورد می‌تواند نقش یک سیگنال خرید را داشته باشد. حتی اگر ادعای شرکت درست از آب در نیاید، باز هم سرمایه‌گذاری در سهام آن بازدهی قطعی خواهد داشت. هرچه اختلاف قیمت اعمال اوراق اختیار فروش با قیمت فعلی سهام بیشتر باشد، نشان می‌دهد شرکت روی بازدهی بیشتری حساب باز کرده و سیگنال خرید قوی‌تری خواهد بود. هرچه تعداد شرکت‌های منتشرکننده اوراق بیشتر باشد، اطمینان سرمایه‌گذاران به بورس بیشتر خواهد بود. چراکه در چنین شرایطی، تعداد بیشتری از شرکت‌ها به روند صعودی بازار امیدوار خواهند بود. حتی اگر بازار نزولی شود، آن‌ها برای اینکه مجبور به پرداخت خسارت بیمه سهام نشوند، از سهام خود حمایت کرده و قیمت آن را افزایش خواهند داد. اوراق فروش تبعی برای خود شرکت‌ها هم خیر و برکت به ارمغان می‌آورد؛ وقتی تعداد زیادی سهامدار که از بازدهی سهام شرکتی تا شش ماه آینده مطمئن هستند و به استقبال آن روی تابلو می‌روند، شاهد تشکیل صف خرید و افزایش قیمت سهم خواهیم بود.

بیمه سهام بورس؛ همه‌چیز درباره اوراق اختیار فروش تبعی